Macrofotografie; apparatuur en technieken

maandag 12 november 2012, 23:53 door Elja Trum | 27.900x gelezen | 9 reacties

Macrofotografie is een manier om alledaagse onderwerpen op een bijzondere manier vast te leggen. Alleen al in en om je eigen huis zijn opeens weer honderden mogelijkheden beschikbaar. Maar welke apparatuur en technieken zijn er nu beschikbaar om de mooiste macrofoto's vast te leggen. We nemen een gedetailleerd kijkje in de wereld van macrofotografie.

Foto door Ada Zyborowicz

Apparatuur

Je hoeft voor macrofotografie niet per se diep in de buidel te tasten. Met een compact cameraatje kun je namelijk vaak al prachtige macrofoto's maken. Door de kleine beeldsensor in deze camera's heb je de beschikking over een relatief grote scherptediepte. Ook kun je met compact camera's vaak al op één centimeter afstand scherpstellen. Dit maakt compact camera's vaak erg geschikt voor macro fotografie.

Wil je echter meer, dan wordt het al snel duurder. Ideaal voor macrofotografie is uiteraard een specifiek macro objectief. Elk merk biedt wel een aantal mooie macro modellen aan in de range 50 tot 180mm. Welke het beste voor jou geschikt is hangt af van het type macro foto's dat je wilt gaan maken.

Voor insecten ben je bijvoorbeeld meestal beter af met een tele-macro objectief, zoals een 150 of 180mm. Je hoeft met deze objectieven niet zo dicht op je onderwerp te komen om deze toch volledig in beeld te krijgen. Met levende onderwerpen vaak een belangrijk pluspunt. Nadeel is echter dat je met dit bereik ook meer kans hebt op bewegingsonscherpte.

Met een specifiek macro objectief bedoel ik overigens een objectief dat een beeldverhouding van 1:1 kan bereiken. Dit wordt door de meeste fotografen gezien als een echt macro objectief. De beeldverhouding van 1:1 geeft aan dat het onderwerp er in het echt even groot is als dat het op de beeldsensor wordt weergeven. Doordat je een foto bijna nooit op het kleine formaat van je sensor bekijkt, is een macrofotografie eigenlijk altijd een flinke vergroting van de werkelijkheid.

Er zijn ook objectieven die bijvoorbeeld tot een verhouding 1:2 gaan. Meestal zijn dit telezoom objectieven met een macro functie. Officieel worden de foto's die je hiermee maakt close-up foto's genoemd. In de praktijk wordt het onderscheid met macro fotografie nauwelijks gemaakt.

Canon 100mm f/2.8 L IS USM Macro objectief

Canon 100mm f/2.8 L IS USM Macro objectief

De Canon 100mm f/2.8 L IS Macro is een voorbeeld van een 1:1 macro objectief. Het objectief beschikt ook over beeldstabilisatie. Ook voor portretfoto's is dit objectief prima te gebruiken.

Wanneer je gericht aan de slag wilt met macrofotografie is een specifiek macro objectief kwalitatief gezien de beste keuze. Deze objectieven zijn geoptimaliseerd voor het macro werk en zullen de beste kwaliteit bieden en vaak ook het gemakkelijkst te bedienen zijn tijdens het maken van macro opnamen.

De meeste macro objectieven kunnen echter ook gewoon op oneindig scherpstellen en zijn daarom ook heel geschikt voor bijvoorbeeld portretfotografie. Handig om te weten wanneer je twijfelt over de aanschaf van zo'n specifiek macro objectief.

Herfstfotografie Breda Mastbos door Peter van Veen

Alternatieven; tussenring

De aanschaf van een macro objectief is voor veel beginners wellicht een stap te ver. Er zijn echter ook goedkopere alternatieven. Hierbij lever je in op kwaliteit, maar er zijn toch prima resultaten mee te behalen. Zo kun je bijvoorbeeld aan de slag gaan met tussenringen.

Je plaatst een tussenring tussen je objectief en je camera. Hierdoor verleng je de uittrek van je objectief en daarmee kun je de vergroting door het objectief vergroten. Wel verlies je met een tussenring een beetje licht en ook beperk je de maximale scherpstel afstand van je objectief; deze is dan niet langer oneindig.

Een voordeel van een tussenring is dat deze ook nog prima te combineren is met een echt macro objectief. Besluit je dus toch voor een specifiek macro objectief te gaan dan hoef je de aangeschafte tussenringen niet weg te gooien.

Een setje tussenringen van bijvoorbeeld Soligor of Kenko kost circa 100 euro. Let er bij de aankoop op of de tussenringen voorzien zijn van contactpuntjes voor jouw camera. Je kunt dan de autofocus van je camera blijven gebruiken en (belangrijker) ook kan het diafragma van je objectief dan nog door de camera gesloten worden.

Kenko extension tube

Voorzetlens

Een andere mogelijkheid is het gebruik van voorzetlenzen. Met een voorzetlens blijft je camera werken zoals je gewend bent, maar je kunt niet langer op oneindig scherpstellen. Dankzij de voorzetlens kun je dichterbij scherpstellen. De sterkte van een voorzetlens wordt uitgedrukt in dioptrie (net zoals bij brillen). Hoe hoger het getal, hoe sterker de vergroting. Indien gewenst kun je meerdere voorzetlenzen op elkaar stapelen. De vergroting wordt dan steeds groter.

Een voorzetlens heb je al vanaf een paar tientjes. Een goedkope manier om met macro te experimenteren dus. Bekende merken zijn Canon, Soligor en Hoya. Het nadeel van een voorzetlens is dat je wat beeldkwaliteit verliest (voornamelijk aan de randen). Je kunt een voorzetlens ook gebruiken op een macro objectief.

Omgedraaid objectief

Een oud trucje om een stevige vergroting te krijgen is het omdraaien van een tweede objectief en deze voor het eigenlijke objectief op je camera plaatsen. Je kunt zelf aan de slag om de objectieven tegen elkaar aan te plakken, maar er zijn ook speciale koppelringen beschikbaar voor dit doel.

De scherptediepte die je met dit soort foto's kunt bereiken is erg klein. Ook zul je het grootste deel van de randen van je foto weg moeten snijden om in het midden nog iets bruikbaars over te houden. Wel kun je een bijzonder en vaak abstract effect bereiken op deze manier. Het is sowieso eens leuk om te proberen in de praktijk.

Macro ijs

Foto door Albertus Koekoek

Canon MP-E 65mm

De Canon MP-E 65mm f/2.8 is een bijzonder macro objectief. Het is het enige objectief waarmee je op een beeldverhouding van 5:1 kunt fotograferen. Het beeld op je sensor wordt hiermee dus vijf maal groter dan in werkelijkheid. Een ideaal objectief voor extreme macro foto's.

De Canon MP-E 65mm begint feitelijk waar andere macro objectieven ophouden; je kunt een beeldverhouding van 1:1 tot 5:1 fotograferen. Hoe meer je vergroot, hoe meer licht je verliest. Bij een 5 keer vergroting is en een ingesteld diafragma van f/16 is dit diafragma effectief f/96. Dit zorgt ervoor dat het beeld dat je ziet door je zoeker erg donker wordt.

Je moet bij dit objectief wel handmatig scherpstellen, er zit geen autofocus op. In de praktijk voor weinigen een problemen; handmatig scherpstellen is de standaard bij macro fotografie. Nadeeltje aan de MP-E 65mm is dat je hiermee niet op oneindig scherp kunt stellen. Je zit vast aan een scherpstelgebied van 4,1 tot 10,1 centimeter (van voorkant van het objectief tot onderwerp).

Mier, Canon MP-E 65mm op 2,5x vergroting, door Dino Quinzani
Het goed gebruiken van een Canon MP-E is niet eenvoudig, dit objectief is dan ook vooral geschikt voor de gevorderde macro fotograaf. De Canon MP-E is nog net geen duizend euro in aanschaf.

Statieven

Voor het maken van macro foto's heb je bijna altijd een statief nodig. Er zijn honderden verschillende statieven te krijgen en allemaal hebben ze hun voor en nadelen. Bij een statief voor macrofotografie is het in elk geval belangrijk om een statief te hebben dat je ook dicht bij de grond kunt gebruiken. Dit is helaas niet bij alle statieven even gemakkelijk. Ga je veel op pad, let dan ook op het gewicht. Met een zwaar statief is het niet leuk om een dagje op de Veluwe rond te lopen.

Let er ook op dat je een goede statiefkop koopt; een balhoofd of 3D-kop werkt het beste voor macro fotografie. Wil je echt serieus aan de slag dan kun je hier ook nog een instelslede bij kopen. Hiermee kun je de camera met objectief in zijn geheel naar voren of naar achteren schuiven zonder dat je het statief hoeft te verplaatsen. Dat kan handig zijn om je compositie perfect in te stellen nadat je net al met veel moeite het statief bijna goed opgesteld hebt.

Belichting

Voor een bruikbare scherptediepte moet je bij macrofotografie al gauw werken op diafragma's van f/16 of f/22. Een nadeel is dat je bij deze diafragma waarden ook veel licht nodig hebt. Omdat dit lang niet altijd beschikbaar is, is het werken met flitsers vaak een uitkomst.

Je kunt speciale ring- of macroflitsers kopen om een onderwerp egaal uit te lichten, maar het gebruik van een standaard flitser losgekoppeld van je camera body levert vaak ook erg bevredigende resultaten op. Zo kun je bijvoorbeeld het licht van opzij over je onderwerp laten strijken. Gebruik ondanks je flitser wel een wat langere sluitertijd als je ook de achtergrond mee wilt laten spelen, anders wordt deze al snel erg donker.

Canon macro flitser

Behalve een flitser kun je ook andere hulpmiddelen gebruiken. Denk aan constante (led)verlichting of simpelweg het inzetten van een reflectiescherm om dichtgelopen delen in je foto te voorkomen wanneer je gebruik maakt van een enkele felle lichtbron.

Live-view

Handmatig scherpstellen is bij macrofotografie de standaard. Wel kun je eventueel de automatische scherpstelling gebruiken om een eerste globale scherpstelling van je beeld te realiseren. Nu is het best moeilijk om door de zoeker exact te zien of het onderdeel dat jij scherp wilt hebben ook echt haarscherp is. Zeker als je voor je foto in een lastige houding voor de zoeker zit; zoals laag bij de grond voor die ene bloem. Een mooie oplossing is dan het gebruik van live-view.

Live-view is op de meeste moderne digitale spiegelreflexcamera's te vinden. Het mooie ervan is dat je kunt inzoomen op het live beeld op je display. Je kunt zo vaak een vergroting van 10 maal bekijken. Zoom in op exact het onderdeel van je onderwerp dat je scherp wilt hebben en stel gemakkelijk scherp via het live-view beeld. Echt een uitkomst in het veld. De allernieuwste camera's zijn ook nog voorzien van handige draai- en klapschermpjes; een uitkomst voor lastige posities.

Focus stacking

Eén van de problemen bij macrofotografie is de beperkte scherptediepte waarmee je moet werken. Zelfs als je het diafragma dicht draait naar f/16 of f/22 dan kun je bij macrofotografie een scherptediepte van enkele millimeters hebben. Dat kan voor problemen zorgen wanneer je een nog groter deel van je onderwerp haarscherp op de foto wilt krijgen. Er is echter een trucje om dit toch voor elkaar te krijgen; met behulp van focus stacking.

Focus stacking is letterlijk het stapelen van het scherpe gedeelte in een foto. Je maakt van een onderwerp meerdere foto's waarbij je alle instellingen en de positie van je camera gelijkt houdt, maar alleen telkens het scherptepunt verlegt. Op elke foto is dan dus een ander onderdeel van je onderwerp scherp. Op je computer kun je deze verschillende afbeeldingen combineren tot één foto met een grotere scherptediepte dan in werkelijkheid mogelijk is.

Hoofdluis, 57 foto's gestacked, door Gilles San Martin
Voordat je de foto's kunt combineren moet je ze uiteraard eerst maken. Om de foto's samen te kunnen voegen moeten de verschillen in de foto's zo minimaal mogelijk zijn (op de scherptediepte na). Het gebruik van een statief is dus een vereiste. Tevens wil je dat de belichting en alle andere instellingen zo constant mogelijk zijn.

Gebruik dus bij voorkeur de handmatige instelling van je camera om de foto's te maken met exact dezelfde camera instellingen. Stel ook de scherpstelling in op handmatig en stel scherp op het voorste punt van je onderwerp. Maak nu je foto.

Draai vervolgens lichtjes aan de scherpstelring van je objectief om het scherpstelpunt een klein beetje te verleggen. Zorg hierbij voor wat overlap met je vorige foto. Maak zo meerdere foto's totdat je het gehele onderwerp op de foto gezet hebt waarbij telkens een klein deel scherp was. Zorg voor minimaal drie foto's, maar het is ook niet erg als je er zestig hebt. Houd er bij je compositie rekening mee dat je achteraf waarschijnlijk wat van de randen moet afsnijden; ruim kaderen dus.

Als je over Photoshop CS4 of nieuwere beschikt, dan heb je geen extra software nodig voor het samenvoegen van een stapel foto's met verschillende scherptediepte. Je moet hiervoor eerst alle foto's samenvoegen in één bestand. Elke foto zet je op een eigen laag. Let er hierbij op dat je de juiste volgorde aanhoudt; elke opeenvolgende laag moet de volgende stap in je scherptediepte bevatten. Wanneer je foto's willekeurig door elkaar in verschillende lagen plaatst, dan gaat het samenvoegen fout.

Heb je alle foto's tezamen in een bestand, selecteer dan alle lagen. Dit doe je door de bovenste laag aan te klikken en de SHIFT-toets ingedrukt te houden. Druk vervolgens op de onderste laag. Alle lagen zijn nu blauw gemarkeerd. Ga in het menu naar bewerken en kies voor Lagen automatisch uitlijnen.

In het scherm dat verschijnt druk je direct op de ok-knop. De automatische modus zou prima moeten werken. De verschillende lagen worden nu met elkaar uitgelijnd. Je corrigeert hiermee eventueel de minimale verschillen die je tijdens het maken van de foto's veroorzaakt hebt door kleine bewegingen.

De volgende stap is het daadwerkelijk laten samenvloeien van de lagen. Kies in het menu opnieuw bewerken en selecteer nu Lagen automatisch overvloeien. In het venster dat verschijnt kies je voor Afbeeldingen stapelen en vink je Naadloze tinten en kleuren aan. Druk op ok om Photoshop zijn werk te laten doen.

Photoshop levert je een kant en klare foto op waarbij de verschillende lagen scherptediepte netjes in elkaar overlopen. Mocht er iets niet helemaal goed gegaan zijn dan kun je eventueel zelf nog proberen het door Photoshop aangemaakte laagmasker aan te passen. De randen van je foto zullen door de bewerkingen hoogstwaarschijnlijk rommelig geworden zijn, je kunt de afbeelding iets bijsnijden om dit randje weg te werken.

Foto door Roger Ahlbrand
Mocht je niet over Photoshop beschikken, dan is er gelukkig ook een gratis alternatief: CombineZP. Dit programma is alleen geschikt voor Windows computers. Ander pakketten zijn Helicon Focus, Photo Acute en Zerene Stacker. Photoshop Elements, het goedkopere broertje van Photoshop, biedt helaas nog geen mogelijkheid voor focus stacking.

Aan de slag

Met macrofotografie kun je de kleinste details levensgroot in beeld brengen. Macrofoto's hebben daardoor direct een bijzondere aantrekkingskracht op de kijker. Ook zonder diep in de buidel te tasten kun je de eerste stappen zetten in deze bijzondere fotografievorm. Een goede reden om vandaag nog je eerste macrofoto's te maken.

Dit artikel is eerder verschenen in Zoom.nl Magazine

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Elja Trum is oprichter van Photofacts, online fotografiecursussite Photofacts Academy en het blog Teslafacts. Hij schrijft sinds 2006 over fotografie. Elja is ook auteur van boeken over zwart-wit-, flits- en portretfotografie.

9 reacties

aradilon schreef op dinsdag 13 november 2012 om 00:15 | reageer
Nog een tipje voor de mensen die eens macro willen proberen, en geen goeie lens hebben om de tussenringen op te zetten, kijk eens naar de Tamron 70-300mm (de goedkope versie).

Dan heb je voor ongeveer €150 een bekwame macrolens die tot 1:2 raakt en in tegenstelling tot tussenring kan je er nog andere dingen mee doen. Op photogear heb ik er een korte review van geschreven.

eduardvanmil schreef op dinsdag 13 november 2012 om 12:58 | reageer
Ik heb ook nog een tip, de nieuwe Canon 24-70 f/4 L IS die € 1479 (adviesprijs) moet gaan kosten heeft een nieuwe macrofunctie en maakt het mogelijk om digitale foto's te maken met een maximale vergroting van 0,7 x zodat fotografen geen speciaal macro-objectief hoeven mee te nemen (bron FotoVideo.nu) en ik zou zeggen ook niet meer behoeven te kopen.

Deze lens is dus niet alleen ideaal voor reportage en huwelijk fotografie maar nu ook voor macro fotografie! En vanzelfsprekend met de vertrouwde L kwaliteit dus super scherp. Een pittig geprijsde lens maar het scheelt je wel de aanschaf van een macrolens van b.v. Canon 100mm f/2.8 L IS Macro (€ 800)

aradilon schreef op dinsdag 13 november 2012 om 13:22 | reageer
@Eduard, die lens heeft wel een paar nadelen he, het is maar f4 en voor de pro's (die die lens kunnen betalen) hebben soms die f2.8 echt nodig en ideaal is het echt niet voor macro hoor, probeer op 70mm maar eens een libel te trekken die laat je niet zo dicht komen hoor, wel handig voor de ringen op een trouw te fotograferen. Maar die canon is een super lensje andere aanraders zijn de Sigma 180mm f2.8 bijvoorbeeld.

eduardvanmil schreef op dinsdag 13 november 2012 om 14:45 | reageer
@aradilon, ik heb zelf een f/2.8 macro en koop alleen maar f/2.8, maar ik wil met deze f/4 lens maar aangeven dat in het kader van dit artikel (tussenringen, voorzetlenzen) je met de nieuwe lens van Canon hele goeie resultaten kan behalen.

Deze nieuwe 24-70 f/4 L IS lens biedt nu veel meer dan zijn voorganger namelijk dat deze nieuwe macrofunctie de plaatsing van de lensgroepen tijdens macrofotografie optimaliseert en dat geeft met deze deze L lens dus een vergroting van 0.7 en dat is knap.

Als je hier genoeg aan hebt en dus geen pro bent dan ben je per saldo goedkoper (door de aanschaf van 1 lens) uit en niet geheel onbelangrijk je hoeft geen lenzen te wisselen. Voor een pro maakt dat niet uit die lopen meestal met twee body's rond!

aradilon schreef op dinsdag 13 november 2012 om 15:35 | reageer
Ja tuurlijk het zijn 2 lenzen in 1 maar in beide rollen niet super, vooral dan niet in macro toch niet voor insecten. En het is ook niet goedkoop voor een F4 lens he, je hebt gelijkaardige lenzen die f2.8 zijn maar een pak goedkoper, daarom snap ik de prijs van Canon niet.

eduardvanmil schreef op dinsdag 13 november 2012 om 16:37 | reageer
Ik kan over het resultaat niet echt oordelen dus zo als jij het noemt of niet super rollen, geen idee, maar gezien de specificaties ziet het er veel belovend uit voor een twee in één lens en prijzen ach die zullen vast wel dalen!

Ik neem aan dat jij ook hogere eisen stelt en dan kom je al gauw uit op f/ 2.8 macro, maar nogmaals als start begin je toch gelijk met deze twee in één op een behoorlijk niveau en bespaar je tussenringen, etc en een macro f/4. lens!

Helaas staan er onder de foto's van dit artikel geen lenzen vermeld, van de tweede zie ik op Flickr dat er een E 65 lens is gebruikt en dat is natuurlijk geen vergelijk met waar wij het over hebben! Voor lichtsterk moet je dokken!

Erik schreef op woensdag 14 november 2012 om 11:01 | reageer
Mijn meest gebruikte lens voor het fotograferen van vlinders en libellen (overdag) is de Nikon 300mm F4. Met deze lens kun je goed afstand houden van het onderwerp (ongeveer een meter) en is erg scherp. Als ik toch iets meer close-up wil bij juffers zet ik er een tussenring tussen. 's morgensvroeg als de insecten nog niet vliegen gebruik ik altijd de 105mm. Dan kun je vaak tot zo'n 10cm het insect wel benaderen. Deze combinatie werkt voor mij erg goed in combinatie met een D90.

Het voordeel van de 300mm is dat ie voor erg veel zaken te gebruiken is, ook voor vogels of dieren komt ie goed tot zijn recht. De lens is ook nog redelijk betaalbaar.

Paul Oosterlaak schreef op woensdag 14 november 2012 om 22:16 | reageer
Paar aantekeningen bij het artikel:

-tussenringen hebben het meeste effect bij korte brandpuntsafstanden en als je een lens hebt met manueel diafragma (zoals veel oudere Nikonlenzen hebben), heb je geen contactpunten nodig, wat flink in de kosten kan besparen.

-een voorzetlens is voornamelijk effectief bij langere brandpuntsafstanden en je moet gaan voor een achromatische voorzetlens, welke bestaat uit 2 lenzen (een doublet) die chromatische abberatie tegengaat. Dit type voorzetlenzen geeft nauwelijks kwaliteitsverlies (zelf minder dan met een tussenring, omdat je hiermee het optische pad verandert).

-zorg dat je sensor goed schoon is, want door de kleine diafragma's zie je ieder vuiltje op je sensor (en ook op je lens, maar die is makkelijk schoon te maken).

Peter van Veen schreef op donderdag 15 november 2012 om 06:18 | reageer
@Eduard: ik kan melden dat mijn foto (Herfstfotografie Breda Mastbos) gemaakt ik met een Nikon D300 i.c.m. Sigma 105mm f/2.8; geen bijzondere combinatie dus.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Van Beeld naar Kunst met Micky Hoogendijk

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

45.189 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts