Tips voor het fotograferen van kometen

donderdag 14 november 2013, 23:31 door Nando Harmsen | 11.404x gelezen | 3 reacties

Begin dit jaar stond de komeet C/2011 L4 Panstarrs aan de hemel. Op een geschikte plek was deze komeet vaag te zien, vlak na zonsondergang. Het viel niet mee om de komeet te ontdekken in de avondschemering. De lucht was nog erg licht en als het donkerder werd stond de komeet al snel te laag aan de horizon om hem te zien.

Bovendien speelt de nimmer aflatende lichtvervuiling ons parten. Gelukkig heb ik C/2011 L4 Panstarrs wel kunnen fotograferen, zoals ook in mijn twee blogberichten van begin dit jaar te lezen is.

Panstarrs vlak na zonsondergang
Het grotere nieuws van toen was dat eind 2013 een komeet aan de hemel zou verschijnen die volgens de voorspellingen zo helder kon worden als de Maan. Sterker nog, nog optimistischer voorspellingen vertelden ons dat de komeet ook zelfs overdag zichtbaar kon zijn.

Inmiddels is het zover en al die voorspellingen zijn drastisch bijgesteld. Het zal een heldere komeet worden, àls deze de slinger om de zon heen overleeft. We kunnen alleen afwachten. Komeet C/2012 S1 ISON, waar het in dit geval om gaat, staat inmiddels aan de hemel, samen met een tweede komeet genaamd 2P/Encke. Beide kometen staan vlak bij elkaar, respectievelijk in het sterrenbeeld Slang en Maagd aan de Zuid-Oostelijke hemel (ochtend).

Er staat nog een derde komeet vlakbij het tweetal. Komeet C/2013 R1 Lovejoy is te vinden in het sterrenbeeld Grote Beer. Met een verwacht magnitude van 8 of 9 zal deze komeet heel moeilijk zichtbaar zijn.

Helderheid van hemelobjecten: magnitude

Maar hoe zit het met het fotograferen van deze objecten? En wat betekent nu precies het magnitude (helderheid) voor het fotograferen. Om daar een gevoel bij te krijgen heb ik dit artikel geschreven. Niet om de grootheid magnitude te verklaren of uit te leggen, maar om een idee te krijgen hoe helder een hemelobject – een komeet in dit geval – moet zijn om op de foto te krijgen.

Een ding is goed om te weten; hoe kleiner het getal, hoe helderder het object. En ja, de getallen kunnen negatief worden.

De helderste ster aan de Noordelijke hemel is Sirius. Deze ster, die in de winter te zien is, schijnt met een magnitude van ongeveer -1,4. De belangrijkste sterren van het welbekende sterrenbeeld Orion schijnen met magnitudes tussen de 0 en 2. Hoe deze op de foto komen weten de mensen die dit sterrenbeeld al eens gefotografeerd hebben.


Orion aan de hemel, samen met Sirius (f/4,5, 15s, ISO 1600 @ 17mm)
De bovenstaande foto van het sterrenbeeld Orion laat ongeveer zien wat de verschillende helderheden van sterren doen op de foto. De helderste ster in de foto is Sirius. De meest zwakke sterren die in de foto nog zichtbaar zijn zullen ongeveer een magnitude hebben van 6 of 7.

Als gekozen wordt voor een hogere ISO verwacht ik dat een ster met magnitude 8 of 9 nog net in de foto zichtbaar zal worden. Vergeet niet, dit is met de lichtvervuiling die we in Nederland hebben. Hoe donkerder de omgeving, hoe beter de lichtzwakke objecten zichtbaar zullen zijn.

Hoe helder was C/2011 L4 Panstarrs? Ik heb dit nagekeken en kom op een helderheid van ongeveer magnitude 2 uit. Dit is een schatting. Kijk ik terug naar de foto's die ik gemaakt heb valt op dat zelfs in de schemering, een half uur tot een uur na zonsondergang, het gelukt is om die komeet goed op de foto te krijgen. Deze komeet was dus even helder als de zwakste sterren uit het sterrenbeeld Orion (van de sterren die de trapezoïde vorm maken).

In de praktijk: Komeet Lulin uit 2009

De kometen ISON en Encke zullen volgens de huidige voorspellingen niet helderder worden dan maginitude 2 (ISON) en magnitude 4 (Encke). Zijn deze dan toch op de foto te krijgen? Daarvoor heb ik terug gekeken in mijn archief en vond daar de Komeet Lulin uit februari 2009. Ik heb destijds de onderstaande foto gemaakt.


Komeet Lulin: 3 min en 24 seconden, ISO 1600, f/2,8 @ 70mm (deelvergroting) 51x 4 sec
Komeet Lulin had een helderheid van magnitude 5 toen deze foto gemaakt werd. Ter vergelijking: de heldere ster op deze foto is Regulus met een magnitude van 1,3.

Maar pas op. Dit is NIET één enkele foto. Ik heb in totaal 51 foto's achter elkaar gemaakt met elk 4 seconden belichtingstijd. Deze 51 foto's zijn samengevoegd (gestacked) om op die manier een virtuele belichtingstijd van 3 minuten en 24 seconden te bereiken. Zonder deze techniek was de lichtzwakke staart van de komeet nooit zichtbaar geworden.

Ik heb Lulin vaker gefotografeerd en elke keer met dezelfde techniek: het combineren van meerdere foto's om zodoende een langere belichtingstijd te simuleren. Dat betekent dat een komeet met een magnitude 5 als niets meer dan een lichtzwakke ster op één enkele foto zal verschijnen. Kijk met die ogen nog even naar de foto van het sterrenbeeld Orion.

Alleen langere belichtingstijden stellen in staat om de zeer lichtzwakke staart van de komeet vast te leggen. Bedenk, komeet Lulin stond hoog aan de hemel, ver van de lichtvervuiling aan de horizon. Hoe lager de komeet aan de hemel staat, hoe meer last we van lichtvervuiling hebben.

Waarom die korte sluitertijden en niet één langere sluitertijd. Dit heeft alles te maken met de rotatie van de Aarde. Voorkomen dat sterren streepjes worden betekent rekening houden met de sluitertijd. Het brandpunt bepaald hoe lang een belichting mag duren. Dit rekenen we natuurlijk uit de met de regel van 600.

Ter herinnering, de maximale sluitertijd (in seconden) wordt berekend door het getal 600 te delen door de brandpuntafstand maal de cropfactor. In formule ziet dit er zo uit:

Tv[max] = 600 / (brandpunt * cropfactor)
Een langer brandpunt betekent dus een kortere belichtingstijd, vandaar dat de laatste foto met 95mm brandpunt niet meer dan 2 seconden per foto is belicht. Belichten we beduidend langer, dan zijn we sterrensporen aan het fotograferen.

Conclusie

Het komt er allemaal op neer dat een komeet pas goed met een normale gangbare camera en lens te fotograferen is wanneer de helderheid minimaal magnitude 2 is. Wanneer de komeet minder helder dan magnitude 2 is zal deze moeilijk of moeilijker in één enkele foto herkenbaar zijn. Pas vanaf magnitude 5 is nog meer gespecialiseerde apparatuur noodzakelijk. Denk daarbij aan volgapparatuur of een telescoop.

En soms, heel soms gebeurt er iets onverwachts. Denk daarbij aan komeet Holmes in 2007. Die werd bijzonder helder toen niemand het meer verwachtte. Met andere woorden, ga het altijd proberen en laat je niet afschrikken omdat ze zeggen dat het fotograferen moeilijk is of kan zijn. Als je het niet probeert zal het ook nooit lukken.



Komeet Holmes, ISO 1600, f/2,8, 220x 1sec @ 200mm

Komeet 2P/Encke en C/2012 Si ISON

Hoe zit het nu met de komeet 2P/Encke en C/2012 S1 ISON? Die eerst zal enigszins vergelijkbaar zijn als wat ik met komeet Lulin op de foto heb gezet. Zonder het stacken van foto's zal het resultaat tegenvallen.

Komeet ISON heeft een (grote) kans om vergelijkbaar te worden met komeet C/2011 L4 Panstarrs. Afhankelijk van de afstand tot de horizon levert dit waarschijnlijk een mooi object op om te fotograferen. Maar wees op tijd, de kometen zijn pas rond de klok van 7:00 's-morgens te zien en rond 7:30 begint het al te schemeren. Kijk op de informatiepagina's voor de exacte tijden en data.

Ik kan de volgende tips geven:

• gebruik een zo hoog mogelijke ISO waarde
• zorg voor een goed stevig statief en gebruik geen beeldstabilisatie
• mirror lockup (MLU) of liveview in combinatie met selftimer en/of draadontspanner
• stel scherp met liveview op een helder hemelobject (ster, planeet of maan)
• zoek een donkere plaats met zo min mogelijk lichtvervuiling
• gebruik een brandpunt van minimaal 50mm (liever nog 100mm of 200mm)
• belicht niet langer dan mogelijk volgens de regel van 600
• stack meerdere foto's voor een beter resultaat (met bijvoorbeeld DeepSky Stacker)
• lees mijn tutorial over sterrensporen voor meer nachtfotografie tips
• lees mijn blogberichtjes over C/2011 L4 Panstarrs
• zorg voor een goede sterrenkaart om de komeet te vinden
• laat je ogen wennen aan het donker (beter geen apps gebruiken om de komeet te vinden)

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Nando Harmsen fotografeert al meer dan 40 jaar. Zijn specialisme ligt bij bruidsreportages en landschapsfotografie. Daarnaast geeft Nando lezingen, workshops, masterclasses, fotoreizen, en maakt regelmatig reviews van nieuwe en leuke apparatuur.

3 reacties

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Ook interessant

• 

  De hele sterrenhemel in één foto

  door Nando Harmsen

• 

  Voeg sterrensporen samen in Photoshop met een action

  door Nando Harmsen

• 

  Review: Cursus Nachtfotografie door Nando Harmsen

  door Berry Dongelmans

• 

  Ben jij klaar om de Perseïden sterrenregen van 2022 te fotograferen?

  door Nando Harmsen

• 

  Laatste dag: Landschapsweek actie (korting + gratis boek)

  door Elja Trum

• 

  Nachtfotografie tip: kies ook eens voor zwartwit

  door Nando Harmsen

Toon alle artikelen binnen Tips en Truuks