100+ fotografiecursussen én 4 Fotobijbels ebooks - Nu 120 euro voordeel! Word nu lid!
Photofacts Academy

Photofacts Academy; 100+ Fotografie Cursussen
Fotograferen wordt makkelijker en leuker

Boek

De Fotobijbels; Boeken over Fotografie
101 Praktische fotografietips voor betere foto's

Thomas Dral

Tariefstelling voor fotografen; #fotocenten discussie

woensdag 17 november 2010, 21:58 door | 16.417x gelezen | 49 reacties

De titel van dit artikel behoeft misschien wat uitleg. Op 10 november jongstleden is er door Peter Smith een tweet geplaatst, deze tweet heeft een levendige discussie op gang gebracht over onder andere de vergoeding die een fotograaf vraagt -en kan krijgen- voor zijn of haar fotografie.

Tweet van Peter Smith Foto

Hier werd op gereageerd door onder andere Studio Simone met een opmerking en een vraag. De opmerking was dat 500 euro best wel een heleboel geld is en wat je er dan allemaal voor krijgt. Het antwoord van Peter hierop was: '1 (één) foto! maar dan wel een hele mooie. #500€'

Meerdere tweeps zijn zich gaan mengen in deze discussie en het gaat niet alleen maar over de tweet van Peter Smith maar wordt breder getrokken, wat moet je als fotograaf nu vragen voor een opdracht?

Na een aantal tweets besluit Photofacts blogger Anouk Timmerman om de tag #fotocenten te introduceren om zo het overzicht te kunnen houden in de discussie die er gaande is. Nog niet wetende dat er nu al ruim een week over deze #fotocenten gediscussieerd wordt. Het gaat niet alleen maar over geld maar er zijn al diverse onderwerpen de revue gepasseerd. Wanneer ben je nou een professionele fotograaf en wanneer ben je een hobby fotograaf?

Er is zelfs een idee geopperd om een keurmerk voor fotografen te introduceren, om zo het kaf van het koren te kunnen scheiden. Er is inmiddels een groepje fotografen dat van plan is hier samen serieus over na te gaan denken.

Er wordt voorgesteld om als fotografen onderling een richttarief af te spreken. Dit is echter door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) verboden. Nu moet ik daar ook meteen bij vermelden dat er wel ieder jaar door de Stichting FotoAnoniem een document gemaakt wordt met daarin richtprijzen voor fotografie voor diverse toepassingen. Hier heeft Elja al een keer een artikel over geschreven.

Kostprijs


Als je geld wilt gaan verdienen met fotografie moet je als fotograaf een kostprijs berekenen om zo te weten wat je minimaal moet vragen voor een foto of voor een opdracht. Je apparatuur die je hebt kost geld en moet af en toe onderhouden worden of gaat kapot. Je moet dan wel geld verdienen om de reparatie te kunnen betalen of om nieuw te kopen.

Wil je weten hoe je een kostprijs moet berekenen? Kijk dan hier voor een indicatie over hoe je dit kunt doen. Alleen met een berekende kostprijs red je het niet. Er moet ook nog geld verdiend worden om wat over te houden. Je wilt als fotograaf ook nog eten en je leuke dingen doen in leven.

Een aantal vragen die je jezelf kunt stellen:
- Wat ga je als fotograaf leveren aan de klant voor het bedrag dat je vraagt?
- Wat komt er allemaal nog bij aan losse dingen die ook betaald moeten worden?
- Hoeveel tijd wil je werken voor het bedrag dat je vraagt?
- Hoeveel shoots wil je doen in de week? (denk ook aan nabewerking)
- Hoe ga je je eigen kwaliteit waarborgen?

Deze vragen zijn belangrijk en moet je goed over na denken en beantwoorden voordat je gaat beginnen. Dit is slechts een zeer kleine selectie die ik gehaald heb uit de #fotocenten discussie. De discussie heeft al een paar dagen mijn aandacht en probeer het zo veel mogelijk te volgen op de momenten dan het me uitkomt. Als semi-professioneel fotograaf is het zeker ook voor mij interessant.

Het is een nuttige discussie over prijzen voor shoots, inclusief het voorstel voor het keurmerk. Dit keurmerk zou misschien wat ver gaan; wat zijn de voorwaarden dan om zo'n keurmerk te kunnen bemachtigen? Wat als je wel als fotograaf aan het werk bent -al dan niet professioneel- en je hebt geen keurmerk? Fotografie is een vrij beroep tot nu toe zou dit zo moeten blijven of zou hier toch verandering in moeten komen?

Ik krijg door middel van de twitter discussie het gevoel dat er veel professionele beroepsfotografen zich voor hun voeten gelopen voelen door de grote hoeveelheid aan amateur fotografen. Een deel van deze amateurs vragen prijzen voor de fotosessies die heel ver onder de prijzen liggen waar een pro voor werkt.

Hier kun je als pro niet tegenop. Met de lage tarieven van deze amateurs kun je als professionele fotograaf niet concurreren. Op deze manier wordt de fotografie business volgens hen verziekt. De consumenten weten dit ook en willen ook bij een pro voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Dit is in de praktijk vaak niet mogelijk.

Moet er iets gebeuren om dit op te lossen? En zoja, hoe dan?
Laten we het gewoon zoals het is?

Ik ben wel benieuwd hoe jullie er over denken..

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Thomas Dral

Over de auteur

Thomas is oprichter van Dral Dynamic Design, en is in de afgelopen jaren veel meer met fotografie gaan doen. Naast fotografie is Thomas op zoek naar een nieuwe baan. Thomas kun je ook vinden op Twitter. Daarnaast is Thomas Community Manger & Penningmeester bij de Urban Photo Collective.

49 reacties

  1. aradilon
    Profiel  aradilon schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:06  | reageer

    "Hier kun je als pro niet tegenop. Met de lage tarieven van deze amateurs kun je als professionele fotograaf niet concurreren. Op deze manier wordt de fotografie business volgens hen verziekt. De consumenten weten dit ook en willen ook bij een pro voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Dit is in de praktijk vaak niet mogelijk."

    Ben ik helemaal niet mee eens, als je goeie foto's maakt die veel beter zijn dan amateurs dan gaat de klant daarvoor betalen. En dan ga je zo automatisch ook meer klanten krijgen, tegenover de matige amateur die het alleen maar moet hebben van de lage kost want de mensen gaan hem niet aan iemand anders aanraden.

  2. Nouks
    Profiel  Nouks schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:09  | reageer

    Hai Thomas, leuk artikel is het geworden. Ik wil wel even reageren op deze alinea:

    Het is een nuttige discussie over prijzen voor shoots, inclusief het voorstel voor het keurmerk. Dit keurmerk zou misschien wat ver gaan; wat zijn de voorwaarden dan om zo'n keurmerk te kunnen bemachtigen? Wat als je wel als fotograaf aan het werk bent -al dan niet professioneel- en je hebt geen keurmerk? Fotografie is een vrij beroep tot nu toe zou dit zo moeten blijven of zou hier toch verandering in moeten komen?

    Natuurlijk heeft een keurmerk geen invloed op het feit dat fotografie een vrij beroep is. Of je nu wel of niet het keurmerk mag en wil voeren, je mag je werk natuurlijk gewoon blijven uitvoeren. Zie het keurmerk meer als een manier om je te onderscheiden dan als een eis, want de mensen die dit initiatief nemen zijn natuurlijk niet in de positie om dat soort beslissingen te nemen. Puur een extra'tje voor wie in aanmerking komt dus.

  3. jurgendoom
    Profiel jurgendoom schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:12  | reageer

    Het is een beetje dubbelzinnig. Enerzijds maakt de amateurmarkt inderdaad heel wat kapot, maar anderzijds beseffen mensen ook dat wanneer ze echt kwaliteit willen, service willen en goed fotowerk, dit ook zijn prijs heeft en liever wat meer betalen aan een pro dan aan om het even wie.

  4. Kevin/HLP Imaging
    Kevin/HLP Imaging schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:16  | reageer

    Het gaat er niet eens om dat een amateur per definitie slechter is. De kans dat een prof goede kwaliteit levert is simpelweg veel groter dan dat een amateur dat doet. Ook kan je je bij een prof vaak beroepen op algemene voorwaarden, een offerte, enzovoorts. Scheelt vaak een hoop tijd en ellende.

  5. Evert
    Evert schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:18  | reageer

    uiteraard kun je je als prof nog genoeg onderscheiden: kwaliteit, ervaring, snelheid van leveren, toegang tot hoge kwaliteit afwerking (prof. fotoalbums om maar wat te noemen) en nog wat zaken.

    Fotografie is meer dan simpelweg op een knopje drukken.

  6. Antonette de Groot
    Profiel  Antonette de Groot schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:27  | reageer

    @thomas Leuk artikel, heb de #fotocenten discussie wel gevolgd, maar me er niet in gemengd. Denk dat niet alleen fotografen dit fenomeen kennen, maar dat het in veel begroepsgroepen een bekend verschijnsel is. Keurmerk lijkt me ondoorzichtig en moeilijk haalbaar. Vraag me ook af of het klanten veel uit zal maken.

  7. Llnda
    Llnda schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:29  | reageer

    Wat ik wel jammer vind is dat deze opmerking van Peter niet genoemd wordt in bovenstaande: "Ik lever 1 foto maar dan wel gemaakt op TC en bariet afgedrukt op 1x1mtr."
    Mijn inziens wel essentieel voor de basis van deze discussie.

  8. Hoo Gan Tan
    Hoo Gan Tan schreef op woensdag 17 november 2010 om 22:57  | reageer

    Er bestaan wel amateurfotografen, maar geen amateur-chirurgen...
    Het vak fotografie is vrij. Ieder mens met een camera mag zich fotograaf noemen. De digitale omslag heeft fotografie ook veel toegankelijker gemaakt. En dat vind ik goed: Iedereen mag van fotografie genieten!

    In Europa bestaat er al een keurmerk voor fotografen, uitgegeven door de FEP. Maar daarnaast bestaan er ook vele andere instanties die kwalificaties uitgeven. Hierdoor wordt de boel ondoorzichtig voor de consument: verschillende keurmerken door verschillende instanties met verschillende normen... Een keurmerk meer of minder zal niets aan die ondoorzichtigheid veranderen.

    Nu over de prijs: maken amateurs de markt kapot? Ik denk het wel. Een groot gedeelte van de markt wordt door amateurs weggekaapt. En dan kan je wel een stelling deponeren, dat als je heel goed werk maakt dat de opdrachtgever wel gaat betalen... Maar in de praktijk denken verreweg de meeste opdrachtgevers anders.

    De huidige camera's zorgen in 90% van de gevallen automatisch voor een zeer acceptabel beeld. En als de opdrachtgever moet kiezen voor een -gratis- zeer acceptabel beeld of een iets betere plaat die veel geld kost... dan is de keuze vaak snel gemaakt.

    En zo krijgen interviewers een cameraatje mee, waar vroeger een fotograaf mee ging. Zo worden bladen veelal gevuld met stockbeelden, waar vroeger een fotograaf in opdracht werkte. Zo fotografeert een 'neef met camera' de bruiloft, waar vroeger een fotograaf werd ingehuurd...

    Maar het is ook een verarming van fotografie. Vroeger zaten bij de dagbladen vaak bijlagen met hele mooie fotografie (NRC, Telegraaf, Trouw). Ik keek er graag naar. Maar nu is die mooie fotografie verdwenen.

    Aan de andere kant is het ook gewoon pure marktwerking. Doordat fotografie zo toegankelijk is geworden, wordt er ontzettend veel beeld gemaakt en ook ontzettend veel beeld aangeboden. Hierdoor kunnen de prijzen niet anders reageren dan te zakken. Tel daarbij een slechte economie bij op... en je kunt wel stellen dat het merendeel van de professionele fotografen het moeilijk hebben.

    Maar als professionele fotograaf heb je niets te klagen: Je krijgt de unieke mogelijkheid om succesvol te worden in datgene waarvan je houdt > fotograferen!

  9. Nouks
    Profiel  Nouks schreef op woensdag 17 november 2010 om 23:03  | reageer

    @Evert: genoeg amateurs of semi-pro's van wie je de hires beelden straight out of camera mee krijgt op een DVD'tje direct na de shoot... Nee, dan toch liever een pro die meer aandacht besteedt aan zijn beelden.

  10. CasperH
    Profiel  CasperH schreef op woensdag 17 november 2010 om 23:11  | reageer

    Iedereen heeft zijn eigen kostprijs. Er wordt veel geklaagd door fotografen die al jaren bezig zijn dat ze steeds minder kunnen verdienen. Dat klopt misschien wel, jammer dan. Het beroep is niet meer zo exclusief en aangezien het een vrij beroep is kan iedereen zich fotograaf noemen. Bad luck people, get over it. Een keurmerk helpt niet denk ik, er zijn al zoveel beroepsorganisaties voor fotografen. Een consument zal het worst wezen of jij een keurmerk hebt of niet.

    Veel fotografen zijn nogal geneigd naar zichzelf te kijken, maar dat doen al die consumenten al. Kijk eens naar de wensen van de consument! Wees realistisch! Ik zeg niet dat je voor 35 euro per uur moet gaan werken (fotografen die dat wel doen gaan vanzelf failliet) maar de tarieven van vroeger zijn misschien niet realistisch meer. Zoals altijd ligt de oplossing ergens in het midden waarschijnlijk.

    Overigens: ik vind 500 euro voor één foto prima. Als hij het zo kan verkopen: goed bezig! Waarom doen anderen daar moeilijk over? Als je het beter en goedkoper denkt te kunnen dan doe je dat toch gewoon? Het is een vrije markt hoor! Als je exclusief wilt zijn (met bijbehorende tarieven) zal je ervoor moeten zorgen dat je kwaliteit of stijl zodanig uniek is dat je die tarieven kan vragen. Laten we eerlijk zijn: de bron van deze discussie heeft ruim 14x langer de tijd om één betalende klant te vinden. No way dat een klant die bereid is 500 euro te betalen ook maar met een schuin oog kijkt naar een semi-amateur die 35 euro vraagt, die klant begeeft zich gewoon in een heel ander segment en is bereid daarvoor te betalen.

    Dat er in tijden van (semi-)crisis misschien minder mensen bereid zijn om 500 euro voor één foto van hun kind te betalen, dát is weer een heel ander verhaal. Met een heel andere oorzaak. Er worden nu eenmaal ook wat minder Ferrari's verkocht momenteel knipoog

  11. leon
    leon schreef op woensdag 17 november 2010 om 23:31  | reageer

    Ik denk dat er heel veel professionele fotografen zijn, die niet kunnen tippen aan de kwaliteiten van amateurfotografen. Tuurlijk is er veel verschil onder de amateurfotografen, maar het is niet erg moeilijk om als professioneel fotograaf aan de slag te gaan, dus het zegt allemaal niets.

    Ik zou als model liever worden gefotografeerd door een gepassioneerde amateur dan door een professionele fotograaf die zijn verstand op nul zet en alleen aan zijn centen denkt.

  12. Peter Smith
    Peter Smith schreef op woensdag 17 november 2010 om 23:31  | reageer

    Wow, wat één tweet al niet te weeg kan brengen....

    Ik zit er trouwens al een tijd over na te denken om me geen fotograaf meer te noemen... dit woord heeft de laatste jaren steeds meer de volgende betekenis gekregen: "iemand die een fototoestel bezit en af en toe op het knopje drukt...." Heeft iemand suggesties knipoog

  13. EdC
    Profiel EdC schreef op woensdag 17 november 2010 om 23:32  | reageer

    Deze discussie is niet nieuw, ook hier niet. En hij zal nog vaak worden gevoerd. Probleem lijkt mij dat de discussie wordt gevoerd vanuit de verdediging en dat de (ook niet nieuwe) roep om een keurmerk te laat is gekomen.

    Er zijn branches die het ook met keurmerk moeilijk hebben (slagers en bloemisten, bijvoorbeeld). Wie denkt er een zakelijke opdrachtgever kijkt naar een keurmerk? Ik geloof er niets van. Heb je goede relaties en een goede product, dan kun je geld verdienen.

    Ik ga een heel eind met Hoo Gan Tan mee, met de aantekening dat reporters tegenwoordig niet meer alleen met een 'cameraatje' lopen. Ik zie er heel wat met een Nikon D700 lopen. En voor die reorters zijn er speciale cursussen. Interviewers nemen trouwens liever een foto-videocamera mee, want de content manager van de website wil filmpjes. En ook voor die mensen met zo'n dubbele baan zijn er speciale cursussen.

    Nog even het keurmerk: het gaat de goedgekeurde ondernemers een klauw geld kosten om het merk bij de doelgroepen bekend te maken en te houden. En het betekent weer een organisatie erbij, met een directeur en een marketeer en een medewerker die de kwaliteit van het keurmerk bewaakt.


  14. Arno
    Profiel  Arno schreef op woensdag 17 november 2010 om 23:43  | reageer

    Volgens mijn goed ingelichte bronnen worden er nu juist meer ferrari's verkocht! Dus die informatie klopt al niet vrolijk

    Als je goed bent zijn je klanten tevreden en heb je werk zat. Als je lui bent en teveel van anderen af laat hangen, niet origineel bent en je eigen alleen maar druk loopt te maken over de amateurs dan kun je beter ander werk gaan zoeken.

    Een goede fotograaf moet ook een goede ondernemer zijn en dan hoef je helemaal geen zorgen te maken over amateurs, ze worden namelijk niet voor niets amateurs genoemd.

  15. Casper de Graaf
    Profiel  Casper de Graaf schreef op donderdag 18 november 2010 om 08:56  | reageer

    Ik volg de discussie ook al een tijdje op Twitter. Ben zelf een amateur, in die zin dat ik geen werkende fotograaf ben maar wel een 'fotograferende werker'. Overdag ben ik communicatiemedewerker, in mijn vrije tijd, en soms ook voor het werk, fotografeer ik.

    De verschillen in prijzen vallen mij ook op. Uiteraard moeten professionele fotografen ook leven van hun verdiensten. Zelf heb ik zo nu en dan een opdracht, ik leef van mijn vaste baan. Wil ik dat omdraaien en kunnen leven van mijn foto-opdrachten dan is dat een grote stap en altijd een risico, want krijg je wel genoeg opdrachten? Marketing, PR en communicatie is dan erg belangrijk, vooral om dat goed gespreid en doeltreffend in te zetten. Je wordt dan zelf een merk en die moet in de markt geplaatst worden.

    Ooit wil ik ook die stap wagen, maar kan ik daarom nu al de bedragen vragen die professionele fotografen vragen? 500 euro voor een bijzondere foto vind ik veel. Ik las dat het dan op een speciale manier gedrukt wordt op 1 x 1 meter, dat verandert de zaak al wat. Echter kom je met zulke bedragen al wel in de buurt van bruilofttarieven die amateurs of semi-profs vragen. Overigens geen kritiek op de fotograaf in kwestie, ieder bepaalt voor zich de prijs en als de consument akkoord gaat, wie kan dan zeggen dat je te hoog zit?

    Het blijft een lastige kwestie. Veel is ook afhankelijk van reputatie en uiteraard kwaliteit..en wat je oplevert.

    Wel ben ik benieuwd naar de specificatie van fotografen die 2000 euro of meer voor een bruiloft vragen (hele dag mee). Qua kosten zit je niet eens zo hoog (fotoboek, drukken foto's, DVD's, wellicht canvasdoeken). Daarnaast je afschrijfkosten van je materiaal. Wat overblijft zijn je werkuren, zowel die dag als in de nabewerking. Maar hoe lang ben je daar mee bezig? Enkele dagen hooguit, gebaseerd op full-time werkdagen van plusminus 9 uur. Volgens mij verdien je dan genoeg aan zo'n bruiloft, dat gaat bijna richting een gemiddeld netto maandsalaris. Of zit ik dan helemaal verkeerd?

  16. gast schreef op donderdag 18 november 2010 om 09:28  | reageer

    interessante discussie. Ik ben zelf zoals de KVK dat noemt "part-time ondernemer" oftewel, naast mijn baan als instrumentmaker ben ik ook fotograaf.

    Nu is het grappige dat instrumentmaker (fijnmechanisch, geen trompetten ofzo) vroeger zelf in een gilde stelsel zat; leerling, gezel en meester. Zonder dit kwam je er niet. Dit bestaat ook niet meer, iedereen mag zich instrumentmaker noemen. Is dat slecht? nee, ik denk het niet, want uiteindelijk gaat het om kwaliteit en klanten relatie. de "amateurs" vallen uiteindelijk toch wel af Bij gebrek aan kennis en kunde (ook in de omgangsvorm).

    En als pro gaat het toch niet alleen om op dat knopje drukken; Klanten relatie is misschien wel net zo belangrijk. Een contact gestoorde student van de foto academie die dus een mooi papiertje en het vast allemaal heel mooi kan vertellen zal er niet komen als zijn beelden niet in overeenstemming zijn met wat zijn klanten verwachten of geen band met zijn opdrachtgevers kan opbouwen.

    En wat betreft de prijs; mensen die de prof te duur vinden en dus hun neefje maar laten fotograferen zullen waarschijnlijk, ook al was dat neefje er niet, nooit het bedrag voor een prof hebben neergelegd.

    Als prof zul je moeten onderscheiden van de massa, en dat kan je, want je hebt betere apparatuur, meer kennis van zaken en weet hoe je een relatie met klanten kan opbouwen.

  17. pwijland
    Profiel  pwijland schreef op donderdag 18 november 2010 om 10:29  | reageer

    Is idd een interessante discussie. Ik ben zelf namelijk ook zoekende om dit goed aan te pakken. Laatst kreeg ik ergens een folder om een opleiding te volgen tot Erkend Fotofgraaf, incl. de TITEL "EF" achter je naam. Als ik hier dan zie dat er over een keurmerk gesproken wordt vraag ik mij toch af of dit dan wel de beste keuze is om te gaan doen. En of dit een waardevolle investering in mijn toekomst is.

    Wat ik in mijn omgeving merk is dat er veel mensen een kleine onderneming willen opstarten en dan met een beperkt budget foto's willen laten maken. Lijkt mij fijn om deze mensen op weg te helpen.

  18. Iwan
    Profiel Iwan schreef op donderdag 18 november 2010 om 10:30  | reageer

    @ Peter Smith wat dacht je van 'beeldkunstenaar' vrolijk Verder volg ik dit, zonder even commentaar te leveren knipoog

  19. Jan
    Jan schreef op donderdag 18 november 2010 om 10:46  | reageer

    Erg interessant ja. Maar ik geloof niet dat dit alleen in de fotowereld speelt. Wat dacht je bijvoorbeeld wat er gebeurt met lokale tuincentra als er een Intratuin-vestiging in de buurt opent, die ook nog eens 7 dagen per week open is? Daar is toch niet mee te concurreren? Voor 1 buxusplantje betaal je 0.50 cent bij de Intratuin en 1 euro bij het tuincentrum dat er al 100 jaar zit. Maar ik ben het volkomen eens met CasperH, je werkt gewoon in een bepaald segment. Voor een schilderij van mijn achterneef betaal je 250 euro, maar voor een Rembrand het veelvoudige. Ik bedoel maar....

  20. Esther
    Esther schreef op donderdag 18 november 2010 om 10:46  | reageer

    @pwijland: De titel Erkend Fotograaf is bedacht door een commerciële opleidingsinstelling, die hiermee mensen probeert te werven. De titel Erkend Fotograaf is geen door de branche of andere instantie erkende titel en heeft dus geen enkele waarde. Althans, niet meer dan een diploma van een fotovakschool of fotoacademie.

  21. kidogo
    Profiel  kidogo schreef op donderdag 18 november 2010 om 10:56  | reageer

    Ik heb deze hele discussie ook met veel plezier gevolgd en had ook vrij snel door dat Peter ook echt wel een speciaal artikel aanbood wat inderdaad ook duur was qua kostprijs.

    Ik heb zoveel plezier gehad aan de discussie omdat ik letterlijk sinds twee weken een eenmanszaak heb als fotograaf. Ik heb gelukkig nog een vaste baan als consultant in de IT, maar die faseer ik zo snel mogelijk uit.

    Tariefstelling was natuurlijk éen van de lastige punten waar ik mee kwam te worstelen bij het opstellen van mijn ondernemingsplan, en eerlijk gezegd was mijn eerste reactie om te schrikken van het tarief waar ik op uitkwam. Sterker nog, ik was ineens helemaal niet zo zeker meer van mijn wens om professioneel fotograaf te worden.

    Toch denk ik ten opzichte van mijn voormalige collega's (de amateurs) toegevoegde waarde te kunnen leveren. Ik weet goed waar ik over praat, ik heb een authentieke passie voor wat ik doe, ik doe mijn werk goed want ik ben een verschrikkelijke perfectionist en ik kan de klant leveren waar hij of zij om vraagt - in stijl, vorm, en kwaliteit.

    Toegegeven, het begin is moeilijk en ik moet heel veel praten, bellen, mailen om mijn opdrachtjes binnen te krijgen, maar het begint te komen. Ik merk dat de mond-op-mondreclame is gaan lopen, maar dat mensen niet meteen als ze mijn naam horen mij gaan bellen (gek hèknipoog. Daar gaat tijd overheen.

    Ik start initiatieven met plaatselijke ondernemers, we bedenken cross-selling acties en dat is heel erg leuk om te doen. Kortom, ik ben niet bang voor de amateur. De amateur gooit roet in het eten maar maakt het de pro's niet onmogelijk om geld te verdienen.

  22. Nouks
    Profiel  Nouks schreef op donderdag 18 november 2010 om 12:05  | reageer

    @Esther en pwijland: Ook ik kwam deze folder laatst ergens tegen. Was op het eerste gezicht niet bepaald onder de indruk. Laat ik 't zo zeggen: de foto's op hun website (en in de folder) zouden bij mij direct de prullenbak in gaan.

  23. mecx
    Profiel mecx schreef op donderdag 18 november 2010 om 12:14  | reageer

    Grotendeels kan ik me vinden in hetgeen Hoo Gan Tan schrijft.
    Kidogo schrijft: "Toch denk ik ten opzichte van mijn voormalige collega's (de amateurs) toegevoegde waarde te kunnen leveren. Ik weet goed waar ik over praat, ik heb een authentieke passie voor wat ik doe, ik doe mijn werk goed want ik ben een verschrikkelijke perfectionist en ik kan de klant leveren waar hij of zij om vraagt". Kan een amateur dat niet? (was je zelf voor twee weken nog en nu ineens stijg je er bovenuit?.....).

    In veel gevallen zal het eindproduct dat je levert bepalend worden/zijn voor je succes, in combinatie met een 'aanvaardbare' prijs en een potentieel marktaandeel(50 fotografen in je direct doelgebied werkt niet).

    Ik denk echter niet dat een keurmerk veel zal toevoegen.
    Stel jezelf de vraag wat je wilt zijn; een snob met een stikkertje(lees keurmerk), of een fotograaf waarbij uit zijn/haar werk liefde en gedrevenheid voor het vak spreekt..

  24. Nicole
    Nicole schreef op donderdag 18 november 2010 om 12:50  | reageer

    idd Peter en daarom staat er achter mijn naam visueel kunstenaar knipoogen de laatste tijd zie ik het vaker voorbij komen...

  25. Dennisl
    Dennisl schreef op donderdag 18 november 2010 om 13:08  | reageer

    In iedere beroepsgroep heb je beunhazen. Dat is waarschijnlijk maar goed ook, je kunt je anders ook niet onderscheiden. Het valt me op dat de meeste in deze discussie zelf de lijn tussen amateur en prof dun houden.. Onderscheiden doe je alleen maar met kwaliteitsprodukten. In iedere beroepsgroep heb je zo nu en dan wat schifting van de mindere spelers nodig.....

  26. kidogo
    Profiel  kidogo schreef op donderdag 18 november 2010 om 13:09  | reageer

    @mecx Ik stopte niet met amateur zijn toen ik eindelijk mijn bedrijfje startte, maar al een veel langere tijd geleden. Sinds die tijd heb ik geïnvesteerd in mijzelf (met workshops en cursussen) en in mijn apparatuur. Beetje kortzichtige en flauwe reactie van je.

  27. tonv
    Profiel tonv schreef op donderdag 18 november 2010 om 13:11  | reageer

    Persoonlijk heb ik geen enkele moeite met 500 euro voor een foto. Het is een vrije markt en zolang mensen dat bedrag (of meer) voor een foto willen neertellen is dat volstrekt legitiem. Iedereen is vrij z'n tarief te bepalen. en wanneer dat niet realistisch is wordt dat vanzelf gecorrigeerd door de marktwerking

    Hoo Gan Tan heeft het bij het rechte eind. In mijn (ondernemers)optiek is het vak fotografie totaal uitgehold en slechts enkelen verdienen er nog een (goede) boterham mee. Een nieuw keurmerk heeft geen enkele zin; het is geen antwoord op de impasse waarin de professie fotografie zich momenteel bevindt.

    Voor een luttel bedrag kan iedereen tegenwoordig een DSLR kopen waarmee men in staat is goed ogende foto's te maken die voor hele volksstammen ruim voldoen aan de gestelde criteria. Wat voor meerwaarde biedt en professional dan boven een amateur? Dat moet je duidelijk maken aan de markt.

    Dat neemt niet weg dat er opdrachtgevers zijn die dikke budgetten willen besteden aan high end fotografie maar die worden wel steeds schaarser. Want we weten allemaal dat de wereldwijde recessie een aardverschuiving in het kosten/baten denken heeft teweeggeracht. En dat zie ik niet snel veranderen.

    Het spanningsveld wordt nog eens vergroot door het moordende tempo waarin de techniek voortschreidt. Allemaal prachtig maar om dat geweld bij te benen moet je voortdurend (fors) investeren. Fotografie is een kapitaalintensieve tak van sport geworden waardoor het moeilijk is om renderend te zijn en blijven.

    Wat is dan wijsheid? Het is moeilijk om een konijn uit de hoed te toveren maar ik heb het gevoel dat het vak fotografie zichzelf opnieuw moet gaan uitvinden. En wanneer dat niet lukt sterft het een gewisse dood want de markt dicteert. De klassieke belichaming van de fotograaf heeft z'n langste tijd gehad.

    Dat neemt niet weg dat ik er nog steeds erg veel plezier aan beleef. Ik woon en werk in China waar volgens een Nederlandse politcus 'het geld tegen de plinten klotst'. Dat is misschien zo maar ik zie ook hier de ene na de andere fotostudio de deuren sluiten. Want ook de Chinese consument koopt liever zelf 'n DSLR.

  28. Hoo Gan Tan
    Hoo Gan Tan schreef op donderdag 18 november 2010 om 13:44  | reageer

    @ Casper: Ik ben zo'n fotograaf die 2.000,- of meer voor een bruiloft vraagt. En zal ik eens eerlijk zijn? Comercieel gezien zeg ik dat bruiloften nog niet eens zo interessant zijn voor die 2.000,- euro!

    Voordat je een opdracht uberhaupt krijgt heb je al twee voorgesprekken (a 2 uur) achter de rug. Dat zijn al 4 uren. De bewuste dag werk je al snel 10 uur. Aan digitale nabewerking en afhandeling kan je hetzelfde kwijt zijn. Als digitale maar ook analoge fotograaf breng ik mijn werk naar een vaklab. Reistijd naar lab heen en terug (2x) is ook 2 uur. In totaal (minimaal) 26 uur voor een bruiloft!

    Film, ontwikkeling, contactsheets, vakprinten (zo'n 700,- euro). Leuk album erbij (geen Henzo, maar Verka) ben je ookal snel zo'n 300,- kwijt. Diverse kosten (benzine en andere verbuik) 100,- euro. Van die 2.000,- moet je zo'n 320,- euro aan de belasting betalen. Houd je ongeveer 1.680,- over. Je kosten daarvan af: zijnde 1.100,-, blijft er nog 580,- over. Dat is ongeveer 22,- euro per uur... En dat lijkt veel als je een werknemer bent. Maar dit is bij lange na niet genoeg voor een ondernemer.

  29. Thomas Dral
    Profiel  Thomas Dral schreef op donderdag 18 november 2010 om 14:19  | reageer

    @ aradilon Je reactie is duidelijk, maar de klant zal wel vaak proberen om toch voor een dubbeltje op de eerste rang te zitten lijkt mij.

    @ nouks dank voor je antwoord ter aanvulling op het artikel

    @ jurgendoom het is zeker dubbelzinnig daar heb je gelijk in vandaar dat ook deze discussie er nu is

    @ Antonette de Groot Dankjewel, het is in veel branches ook zo dat er dit soort issues zijn. Er komt misschien nog een vervolg op dit artikel met een verdieping richting andere branches die gelinkt zijn aan de fotografie.

    @ Linda dank voor de tip het is een antwoord op een vraag geweest nadat de discussie ontstaan was maar hij staat nu in de reacties genoemd dus zal ook wel meegenomen worden.

    @ kidogo Van Harte gefeliciteerd als zelfstandig ondernemer, ik snap inderdaad dat je op dit moment heel veel hebt aan deze discussie ook zeker blijven volgen.

    En natuurlijk iedereen die tot nu toe gereageerd heeft bedankt voor de reacties op het artikel en ik vind het erg leuk om jullie meningen en standpunten te lezen en blijf dit ook volgen.



  30. Casper de Graaf
    Profiel  Casper de Graaf schreef op donderdag 18 november 2010 om 14:33  | reageer

    @Hoo Gan Tan: Dat verduidelijkt een hoop voor mij, bedankt voor je heldere uitleg. Was de belasting stomweg vergeten, dat scheelt ook al een stuk.

  31. CasperH
    Profiel  CasperH schreef op donderdag 18 november 2010 om 14:41  | reageer

    Hoo Gan Tan: je vergeet de inkomstenbelasting over die 22 euro nog.

  32. gast
    gast schreef op donderdag 18 november 2010 om 14:57  | reageer

    @Hoo Gan Tan:

    Helemaal gelijk, en gemakshalve vergeet je nog de afschrijvingen van aparatuur, de arbeids- en pensioenverzekeringen, etc, etc.

    Voor alle nieuwe aspirant collega's; neem gemakshalve je netto maandsalaris, vermenigbuldig dit met 5 (komt uit onderzoeken) (en dan heb je alles meegenomen) dan heb je je omzet die maandelijks moet halen voor het zelfde maandsalaris over tehouden.

    Kortom, wil je €2000,- netto moet je € 10000,- omzetten. Dan heb je wel alle kosten doorberekend.

  33. Huybert
    Profiel Huybert schreef op donderdag 18 november 2010 om 15:32  | reageer

    Das dus 120.000,- omzet per jaar; daar is menig ondernemer, fotograaf of niet jaloers op.

  34. kidogo
    Profiel  kidogo schreef op donderdag 18 november 2010 om 15:41  | reageer

    @gast "dit komt uit onderzoeken" ? Klinkt mij in de oren als een hoge factor (die factor 5) en strookt zeker niet met de getallen waar ik op uitkom. En ja, ik heb wel -alle- kosten in mijn calculaties opgenomen, inclusief afschrijving op foto- en computerapparatuur, verzekeringen, hogere aandeel zorgkosten etc.

  35. gast
    gast schreef op donderdag 18 november 2010 om 16:42  | reageer

    @ kidogo: Misschien moet je eens een goede accountant vragen hoe het allemaal in mekaar steekt. Heb je hem ook meegerekend, toch alweer vlug €2000,- p.j.

    Personeel +bijbehorende kosten zijn zeer duur in NL. Waarom denk je dat er al bijna 1 mil. ZZP ers zijn. Voor bedrijfsleven een enorme besparing op de kosten.
    Het is niet voor niets dat de media branche hun, b.v. advertentie opmaak en photoshop werk in India laten doen.

  36. René Damkot
    Profiel René Damkot schreef op donderdag 18 november 2010 om 18:04  | reageer

    @kidogo: Huur en kosten bedrijfsruimte, pensioenopbouw, belasting, kosten op inkoop, kosten voor scholing & lidmaatschappen, niet alle uren die je maakt in het jaar zijn te factureren, etc....

  37. Hoo Gan Tan
    Hoo Gan Tan schreef op donderdag 18 november 2010 om 18:10  | reageer

    @ CasperH: Als je verlies draait hoef je ook geen inkomstenbelasting te betalen....

    @ tonv: En daar doen we het voor: Niet om rijk te worden, maar voor de passie voor fotografie!

  38. alex
    alex schreef op donderdag 18 november 2010 om 22:43  | reageer

    Ik heb niet alle reacties helemaal gelezen, maar een oplossing voor professionals kan zijn om je toe te leggen op gebieden waar amateurs nauwelijks kunnen concurreren, want welke amateur kan zijn vrije tijd flexibel indelen als hij nog een baan heeft om van te leven. Ik zou wel een keertje vrij kunnen nemen, maar wat als een art director besluit de shoot te vervroegen/verlaten etc. dan kan je als prof wellicht e.e.a. mogelijk maken, maar als amateur met een atv dag is dat lastiger, en dat weet die art director ook en zal dus een prof inhuren. Gewoon een voorbeeld...
    my 2 cents

  39. kidogo
    Profiel  kidogo schreef op donderdag 18 november 2010 om 23:21  | reageer

    @gast Jammer dat je als gast post, want ik durf deze discussie wel met je aan te gaan... zo is bijvoorbeeld een goede administrateur een stuk goedkoper dan een accountant knipoog

    @René; je dacht toch niet dat ik nou het hele lijstje heb opgenoemd ? Ja, zo kunnen we inderdaad wel even doorgaan, reken bijvoorbeeld ook je eigen ziektedagen mee of vakantiedagen (als je tenminste nog op vakantie wil) etc. etc. En dan nog, ik kom zeker niet op die 120.000 per jaar. Maar ja, misschien ben ik ook wel gewoon heel erg dom en ben ik binnen het jaar failliet knipoog

  40. Jeroen
    Jeroen schreef op donderdag 18 november 2010 om 23:34  | reageer

    Super discussie! Eentje waar alleen niet snel een eenduidig antwoord uit zal rollen. Veel heeft in mijn optiek te maken met "het met je tijd meegaan". Markten verschuiven en wensen ook.

    Was vroeger de LP de standaard, daarna de CD en nu de mp3. Kwaliteit word er niet beter op, maar de massa vind het goed. Vraag is dan wil je de massa of wil je die enkeling die nog LP waardeert?

    Ook heb ik hier ergens gelezen dat vele fotografen lijken te doen wat zij vinden en niet luisteren naar de wens van de klant. Dit ligt in diezelfde lijn. Kijk kritisch naar je eigen dienst en vraag jezelf af of deze aansluit bij de wens.

    Als trouwfotograaf krijg ik een hoop bruidsparen die blij zijn dat ik niet standaard een trouwalbum aanbied. Vele zijn bij diverse andere fotograven geweest en stuk voor stuk word is het trouwalbum onderdeel van het pakket. 1 op de 5 wil bij mij maar een trouwalbum. Dit zegt dus iets over de wens van de klant. Weinigen hebben 400 euro of meer over voor een trouwalbum, laat staan een groot album en 2 ouder albums.

    Ik lever standaard naast alle foto's op dvd en daarnaast een compilatie in de vorm van een dia dvd met hun eigen muziek. Dat valt zeer in de smaak. Dat was dan ook mijn idee erachter, niet iets aanbieden waar ze niet op zitten te wachten, maar aanbieden wat precies hetgeen is ze wensen. Dan zijn de kosten ineens ook makkelijker uitgelegd.

    Ik kan zo nog wel een tijdje doorgaan, maar wat ik wil zeggen is dat ik bij het kijken naar mijn collega's menige keer denk dat het wel eens hoog tijd is voor een frisse wind. Uiteindelijk doe ik nu iets dat niemand doet en ik verzuip in mijn succes.

    En inderdaad, ik ben er zo een die uit word gemaakt voor beun (althans 1x letterlijk tegen mij gezegd, de rest zal het denken wanneer men mijn website ziet). Maar ik ben er ook 1 die tegen bruidsparen zegt dat ik hele mooie foto's maak, maar als ze echt creatieve foto's willen er betere fotografen zijn...

    Ik weet dat er voor iedereen markt is, weet iedereen ook waar zijn markt is?

  41. gast schreef op vrijdag 19 november 2010 om 09:56  | reageer

    @Jeroen: Draag je voor die DVD ook netjes de rechten af en vraag je toestemming van de componist? Zo ja wat betaal je daar dan voor?

  42. Evert
    Evert schreef op vrijdag 19 november 2010 om 11:47  | reageer

    Goh, grappig..ik doe ook trouwreportages maar de meesten van mijn klanten willen juist wel een album. En veel klanten die op voorhand het idee hadden er geen te willen besluiten, bij het zien ervan, er toch 1 te nemen, ook al zijn ze best prijzig (het is geen verplichting bij mij by the way, zonder mag ook en ik push niemand).

    Dit is niet alleen een verschil van doelgroep, maar ook hoe jij jezelf als fotograaf presenteert en hoeverre je in staat bent je werk en producten te verkopen. Klinkt commercieel, maar is wel degelijk onderdeel van het bestaan als prof fotograaf.

  43. Jeroen
    Jeroen schreef op vrijdag 19 november 2010 om 13:45  | reageer

    @gast: muziek is van het bruidspaar zelf welke ik dan verwerk in hun dvd. Muziek blij dus in hun eigendom. Volgens mij zit het met de rechten dan wel goed. Het is in ieder geval niet aan mij om daar iets mee te doen.

    @evert: je hebt helemaal gelijk, dat is inderdaad de kracht van het verkopen. Maar het word wat anders als het album standaard onderdeel is binnen je pakket, een bruidspaar vraagt of het zonder mag en dan €50,- korting geven op je totaalprijs van 1200,- euro (letterlijk gehoord van een bruidspaar dat dus nu voor mij gekozen heeft). Of zelfs stelliger dat het überhaupt niet mogelijk is zonder album. Dan laat je als fotograaf toch je klanten lopen? Ook hoor ik regelmatig dat fotograven arrogant over komen. Ze doen het zoals zij dat willen en dat stuit menigeen tegen de borst.

    Ik was trouwens nog even terug aan het lezen en kwam op een reactie van Hoo Gan Tan. En dan met name het stukje dat je 2x naar de klant toe moet voordat je je opdracht binnen hebt. Hier valt ook veel winst te behalen door een goede informatieve website neer te zetten. Kijk eens rond bij je collega's en dan valt het al snel op dat er weinig tot geen informatie wordt gegeven. En op het einde de bekende "bel voor meer informatie". Vergelijken op internet is het eerste wat mensen tegenwoordig doen. Waarom kan het dan wel bij koelkasten en TV's, maar niet bij fotograven. Als je jezelf verkopen wilt begint dat bij een goede website. Ook hier hoor ik alleen maar lof over mijn website. Echt alle denkbare info staat erop, totaan de camera en lenzen waarmee ik werk. Effect, iedereen die mij belt of mailt maakt een afspraak en word uiteindelijk een opdracht. Natuurlijk mis ik ook een hoop mensen, maar die hebben bij mij dan ook niet gevonden wat ze zochten en kunnen hun zoektocht verder vervolgen zonder dat ze daarvoor eerst een afspraak hadden moeten maken. Wat is dan fijner, 5 klanten bezoeken waaruit 1 of 2 opdrachten vloeien of 5 bezoeken en 5 opdrachten?

    Ik denk dat de fotografie markt transparanter moet worden. Het is nu een bos daarbuiten en de mensen (klanten/opdrachtgevers) zien het allemaal niet meer. Laten wij als professionals dan helpen door het goed uit te leggen. Laat zien dat je als 'duurdere' fotograaf ook echt me te bieden hebt dan een amateur of iemand die minder vraagt. Als je goed bent kunt je het uitleggen. Kun je het niet uitleggen dan vraag je gewoon teveel...

  44. Jacob
    Jacob schreef op vrijdag 19 november 2010 om 13:54  | reageer

    Bestaat er een keurmerk dan voor schilderkunst???
    Het gebied tussen een mooi schilderij en een lelijk schilderij is bitter grijs... En uiteindelijk bepaald de klant wat hij wil betalen voor welke vorm van kunst dan ook. Is €500 euro voor een foto veel? Ik ken schilderijen welke voor meer zijn verkocht..!

  45. Emiel
    Profiel  Emiel schreef op vrijdag 19 november 2010 om 17:15  | reageer

    Ik herken me wel voor een groot deel in de woorden van Jeroen. Ik fotografeer voornamelijk bruiloften en ben zeer transparant in mijn prijzen. Ook mijn afspraken resulteren in 9 van de 10 gevallen in een boeking. De klant weet wat ie kan verwachten en vervolgens is het aan mij om hem/haar te overtuigen om voor mij te kiezen.

    Ik ken zat fotografen die vast houden aan nabestellingen en het in eigendom houden van de digitale negatieven en ook daar zullen ongetwijfeld klanten voor zijn. Ik denk alleen dat dat er steeds minder worden.

    Erg veel last van amateurs, die tegen dumpprijzen werken heb ik niet. Voor het digitale tijdperk betaalde je een redelijke prijs voor een goede fotograaf en had je het geld niet of wilde je het niet besteden, dan nam je geen fotograaf of liet je je neefje de foto's maken.
    Die groep wijkt nu in mijn ogen uit naar de amateurs. Degenen die waarde hechten aan een goede fotograaf vinden hun weg wel naar de professionals.

  46. pwijland
    Profiel  pwijland schreef op zaterdag 20 november 2010 om 11:40  | reageer

    Trouw fotografie heb ik aan de lijve mogen ondervinden bij mijn schoonfamilie. Die hadden een zgn fotofreak uit de vriendenkring gevraagd. Nu ben ik helemaal niet van het foto's maken op trouwpartijen maar goed na aandringen van mijn wederhelft toch de camera meegenomen, maar meer voor de leuke plaatjes van bijv de kinderen en andere gasten. En heb daarnaast nog een aantal van het bruidje met wat familie gemaakt.

    Na het feest kreeg het pas getrouwde stel de geheugenkaart mee om zelf verdere bewerkingen te doen. En omdat ze op huwelijksreis gingen heb ik deze meegenomen om te zorgen dat ze na de reis al wat foto's hadden. Wat blijkt alles geschoten met het wel bekende groene knopje in Jpeg. Om te janken zo slecht. Dus zo bleven er maar bar weinig foto's over van de belangrijkste momenten van die bijzondere dag.

    Daarom is zijn dit soort diensten op zo'n dag eigenlijk onbetaalbaar en zeker een verkeerde bezuiniging. Dus 2000,00 voor een pro is een koopje zeker als het van A tot Z verzorgd is. Ga dan minder ver en luxe op reis.

    @Noeks, wat is dan wel een goede betaalbare opleiding om verder te gaan richting (semi) pro?

  47. Nouks
    Profiel  Nouks schreef op zaterdag 20 november 2010 om 16:28  | reageer

    @pwijland Moet zeggen dat ik daar zelf ook niet zomaar een antwoord op paraat heb... De particuliere opleidingen van de fotovakschool en fotoacademie zijn natuurlijk erg aan de prijs, maar zouden persoonlijk wel mijn voorkeur hebben (vooral fotoacademie). Verder hangt 't ook erg af van je eigen fotografie en persoonlijkheid, mijns inziens.

    Kunstacademie kan naar mijn mening waardevol zijn wanneer je 1) kunstfotograaf wil worden, 2) bereid bent zelf energie te steken in de techniek of 3) de techniek wel onder de knie hebt maar conceptueel sterker wil worden.

    ROC ben ik persoonlijk niet zo van onder de indruk, maar heb geen idee of dat wellicht per locatie nog verschilt...

  48. Frank
    Frank schreef op dinsdag 23 november 2010 om 10:45  | reageer

    Ik zie vooral dat veel mislopen van werk wordt afgeschoven naar de (amateur fotograaf)waar heel veel gradaties in zitten. Maar mijn mening is dat de(pro)en of(vak)fotograaf ook deels schuldig is aan de vele amateurs op de markt.

    Om mij heen zie ik steeds meer fotografen adverteren "wil je een betere fotograaf worden volg bij ons de portret en of studio fotografie cursus".

    Iedereen heeft zo zijn idee of ze goed zijn en als jou vrienden en familie zeggen dat je mooie foto's maakt denk je vaak dat je er al bent, maar hoe beoordelen zij jouw foto's. En zo raakt de markt verzadigd aan mensen die denken dat ze een goede fotograaf zijn en alles kunnen.

    Zelf heb ik meegelopen met een bruidsfotograaf en ik zag al meteen dat dit niet is weggelegd voor iedereen, als je kunt zien wat je beperkingen zijn ben je naar mijn mening al aardig op weg. Met een basis opleiding aan de fotovakschool kom je dan al iets verder in de richting of je moet natuur tallent zijn.

  49. Antonette de Groot
    Profiel  Antonette de Groot schreef op woensdag 24 november 2010 om 17:45  | reageer

    @Frank Met zoveel mensen die een "iets meer willen met fotografie" en in de laatste jaren een spiegelreflex hebben gekocht, leveren cursussen op het moment natuurlijk aardig wat #fotocenten op. Ik ken diverse fotografen die zich ernstig druk maken over oneerlijke concurrentie, maar zelf wel zonder enige didactische kennis of - opleiding volop cursussen geven.... Iets met pot en ketel???

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.
De Portretbijbel door Elja Trum
Cursus Luminar AI met Nando Harmsen
Toon alle artikelen binnen Overige

Photofacts wordt mede mogelijk gemaakt door


Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

45.287 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts
Om Photofacts.nl goed te laten functioneren maken we gebruik van cookies. Bekijk ons cookiebeleid. akkoord