Interview met fotograaf Steve McCurry in Kasteel Helmond

vrijdag 2 november 2018, 10:12 door Michelle Peeters | 8.878x gelezen | 2 reacties

Op zaterdagavond 4 maart interviewde conservator Frank Hoenjet de beroemde Amerikaanse fotograaf Steve McCurry. Het interview vond plaats in Kasteel Helmond. Aanleiding hiervoor was zijn nieuwe tentoonstelling. Die is vanaf 7 maart te zien in de Kunsthal van Museum Helmond.

Het vraaggesprek duurde ongeveer 45 minuten en na afloop konden er vragen gesteld worden.
Omroep Brabant heeft een filmpje gemaakt over de expositie van Steve McCurry in Museum Helmond.

Het Afghaanse weesmeisje

Steve McCurry (1950) werd wereldberoemd met de foto van het Afghaanse weesmeisje met de indringende groene ogen. Hij maakte die foto in 1984 in een vluchtelingenkamp in Pakistan. De afbeelding verscheen in 1985 op de kaft van het tijdschrift National Geographic.

De foto van 'the Afghan girl' nam hij destijds met een Nikon FM2 camera en een Nikkor 105 f/2.5 lens. Hiervoor gebruikte hij filmrolletjes van het merk Kodachrome.

Zoektocht naar Sharbat Gula

Na een lange zoektocht spoorde hij Sharbat Gula in 2002 op en poseerde zij opnieuw voor zijn camera. Ook deze foto is vanaf maart in Helmond te zien, naast de beroemde foto uit 1984.

Sharbat Gula in 1984 en in 2002
In de tentoonstelling is ook de film: 'Search for the Afghan girl' te zien. In de jaren 90 deed Steve een poging om het meisje te zoeken. Hij wist niet hoe ze heette of hoe oud ze destijds was. Het enige wat hij van haar had was de inmiddels beroemde foto.

Dankzij de terugtrekking van de Taliban in 2001, werd het voor westerse media weer mogelijk om het gebied te bezoeken en kon hij na zijn mislukte eerste poging zijn zoektocht vervolgen met een team van National Geographic. Ze keerden terug naar het vluchtelingenkamp waar hij de foto destijds had genomen.

Meerde vrouwen claimde het meisje op de foto te zijn. Eén van de inwoners kende echter de broer van het meisje en wist de huidige woonplaats te achterhalen. Uiteindelijk vonden ze haar terug in een afgelaten gebied in Afghanistan.

Haar naam was Sharbat Gula en inmiddels was ze getrouwd en had ze drie dochters gekregen. Met behulp van een irisscan konden ze identiteit van het meisje op de foto bevestigen.

Compensatie

Na zeventien jaar vond hij haar dus terug. 'Ik was best gechoqueerd toen ik haar zag. Ik verwachtte hetzelfde meisje, maar ze was echt ouder geworden. En het meest bijzondere is dat we toestemming kregen van haar en haar man om haar nog eens te fotograferen.

Ze wist ook niet dat haar gezicht zo beroemd was. Samen met National Geographic hebben we gevraagd hoe we dit konden compenseren. We wilden het goede doen.'

Steve McCurry's cameratelefoon advies:

Steve McCurry geeft meteen even een paar tips weg voor would-be fotografen. Hij adviseert om het potentieel van mobiele telefoons met camera vooral niet over het hoofd te zien.

'Ze zijn geweldig', aldus Steve. 'Je kunt een prachtige 8x10 afdruk te maken en de kwaliteit is buitengewoon. Cellphone camera's zijn zo goed als de point-and-shoots.'

Hij heeft zelf een smartphone met twee lenzen: een breedhoek en een normale lens en hij fotografeert er veel mee. Voordeel is dat ze klein zijn en je ze altijd bij je hebt.

Steve McCurry demonstreert het gemak van fotograferen met een smartphone

Waarom undercover naar Afghanistan?

Tijdens zijn studie (cinematografie) ontdekte hij dat fotograferen eigenlijk zijn grote passie was. Hij koos er dan ook voor om na zijn studie als fotograaf aan de slag te gaan bij de krant Today's Post. Na twee jaar besloot hij te gaan werken als freelance fotojournalist en startte hij zijn reis in India.

Afghanistan was destijds een gesloten land voor Westerlingen. Met een grote spiegelreflexcamera om de nek fotograferen was er dan ook niet bij. Hij ontmoette vluchtelingen uit Nuristan (net over de grens in Noordoost-Afghanistan) die vertelden hoeveel dorpen daar waren verwoest door het Afghaanse leger.

Toen hij vertelde dat hij fotograaf was vroegen ze hem erheen te gaan en de situatie (eigenlijk al een burgeroorlog) vast te leggen. Hij rook het avontuur en zag kansen voor zichzelf. Hij was nog vrij onbekend, had nog geen portfolio en er werd maar weinig van hem gepubliceerd. Niets te verliezen dus.

In 1979 vlak voor de Russische invasie stak hij illegaal (zonder paspoort) de Afghaanse grens over en reisde mee met de Moedjahedien (anti-communistische rebellen).

Hij zag hoe volledige dorpen in het land verwoest werden. De filmrolletjes smokkelde hij het land uit door ze in zijn Afghaanse kleding te naaien. Hij was de eerste en enige fotograaf in die periode die de oorlog in Afghanistan in beeld bracht en verslag kon doen van de Russische bezetting. Dit heeft uiteindelijk tot zijn doorbraak geleid.

Hoe is het om steeds maar weer geassocieerd te worden met die iconische foto

'Deze foto heeft niet alleen haar leven veranderd, maar ook dat van mij.' Sinds 1985 ontvangt Steve dagelijks brieven en e-mails over de foto. Mensen willen de foto gebruiken voor hun boek, een tijdschrift of willen hem graag natekenen.

'Ik vind het geweldig om geassocieerd te worden met zo'n iconische foto. Afghanen zijn een erg trots volk en zij vertegenwoordigt Afghanistan op deze foto op de best mogelijke manier!'

Zag je al bij voorbaat dat het een iconische foto zou worden?

'Ik was op bezoek bij een school voor meisjes en ik zag haar in een hoekje zitten. Ik wist meteen dat zij een fantastisch gezicht had om te fotograferen', vertelt Steve. 'Het is een prachtig meisje. Ze kijkt trots en zelfverzekerd. Maar er zit ook een soort verzet in haar blik.

Toch is er ook iets aan haar dat een gekwelde indruk geeft. Dat komt ook door de vegen op haar gezicht en de scheuren in haar kleren.'

Van zwart-wit naar kleur

Toen hij voor de tweede keer terugging naar Afghanistan werden zijn foto's anders. Tijdens zijn eerste reis werkte hij uitsluitend in zwart-wit met high-speed Kodak Tri-X film, vanwege de geringe ontwikkelkosten en het feit dat hij nauwelijks kleurenfilm kon krijgen.

Zijn eerdere zwart-witjaren hadden hem de grammatica van de fotografie bijgebracht, waaronder kaderen, vorm en structuur. Zijn typische stijl is hierin al te herkennen.

Het gebruik van Kodachrome filmrolletjes

Steve McCurry maakte met zijn analoge spiegelreflexcamera, jarenlang gebruik van Kodachrome filmrolletjes. De Kodachrome rolletjes waren erg geliefd vanwege de hoge kleurverzadiging. Dit zorgde voor diepe contrasten en dus vaak ook voor sprekende, kleurrijke foto's.

Iets wat kenmerkend is voor zijn werk. Kodachrome was dan ook zijn favoriete merk en hij heeft er veel bekende foto's mee geschoten.

In juni 2009 kondigde Kodak echter aan te stoppen met de productie van de Kodachrome filmrolletjes. Door de opkomst van de digitale spiegelreflexcamera werd er al langere tijd steeds minder analoog gefotografeerd.

Steve McCurry ging in gesprek met Kodak en probeerde zo het laatste filmrolletje te bemachtigen. Met succes, want hij mocht van hen het laatste Kodachrome rolletje vol schieten.

Hij maakte daarmee onder andere onderstaande foto van Robert de Niro. En hiermee kwam er een einde aan het geliefde Kodachrome tijdperk.

De laatste foto met een Kodakchrome filmrolletje

Voordelen digitale fotografie

Hij ziet de voordelen van digitale fotografie wel degelijk in en is dan ook vrij snel overgestapt. Slecht of weinig licht is nu geen enkele belemmering meer, vroeger was dat heel anders. Hij heeft altijd gewerkt in 35mm wat altijd het beste resultaat bracht bij extreem weinig licht.

'Tegenwoordig is het zelfs mogelijk om in bijna volledige duisternis te schieten. Er is niets wat je niet kunt fotograferen met digitale fotografie. Het fotograferen in kleur met Kodachrome film was extreem moeilijk, nu kun je heel gemakkelijk je witbalans aanpassen en kleurzwemen verwijderen.

Vroeger moest je soms een jaar wachten voordat je je ontwikkelde film eindelijk te zien kreeg. Je moest de filmrolletjes vaak maandenlang bewaren. En als de camera kapot was had je dat vaak niet eens in de gaten. Dat was een enorm risico. Tegenwoordig kun je het resultaat meteen bekijken en zie je of er iets mis is aan instellingen of de camera.

Vroeger was het versturen van je foto's vanuit het buitenland een enorme klus. Tegenwoordig kun je ze mailen! Er is een hoop veranderd en vereenvoudigd voor vooral fotojournalisten. Daarom is het waarschijnlijk ook zo moeilijk om daarin nog je brood te verdienen, iedereen met een telefoon kan het!'

Vanwaar de fascinatie voor treinen, spoorlijnen en treinstations?

In de jaren tachtig tijd heeft hij in India twee jaar gespendeerd aan het fotograferen van treinstations. Zijn fascinatie hiervoor is in eerste instantie ontstaan door het klassieke reisboek The Great Railway Bazaar van Paul Theroux.

Hij heeft het subcontinent meer dan twee jaar met de trein doorkruisd. Hij was veel ziek en moest er werken onder zware omstandigheden.

Treinen en treinstations in India
'De Indiase stations zijn het land in het klein. Het leven wordt vlak voor je neus geleefd. Alles is openbaar: eten, slapen, wassen, voor kinderen zorgen, zakendoen. Azië is fotografisch gezien zo rijk omdat het wererelddeel, zoals het licht en de oude religies, onuitputtelijk is.

Het station is een schouwburg en al het voorstelbare gebeurt op het podium. Er is niets wat de treinen niet hebben waargenomen.'

Wat was de belangrijkste reden om terug te gaan voor de moesson?

Steve volgde tijdens een zorgvuldig geplande reis over drie continenten het spoor van de moesson en documenteerde het grillige natuurfenomeen, dat 'geschenk van de goden'.

Altijd gefascineerd geweest door moessons en andere natuurfenomenen
Op zijn eerste reis naar India in de jaren '80 zag hij al direct in dat dit fascinerende natuurfenomeen alweer een goed onderwerp voor een foto-essay zou kunnen zijn.

'Ik had een grote paraplu bij me als ik in de regen foto's maakte. Ik zorgde dat ik de wind in de rug had en was de helft van de tijd bezig met het drooghouden van de lens. De moesson is een les in nederigheid.'

Wat is het geheim van die altijd zo heldere en levendige kleuren?

Het moment is er, maar je moet het maar zien te vangen. Waar hij ook naartoe gaat lijkt hij het te vinden. De situatie, het licht, de kleuren, alles klopt. Of zet hij de realiteit soms een beetje naar zijn hand?

'Ik onderbelicht mijn foto's altijd een tikkeltje waardoor ze bij weinig licht wellicht wat verzadigder ogen. Hierdoor krijg je wat donkerder, sfeervollere beelden. Maar het is natuurlijk ook een kwestie van smaak.'

De altijd weer even heldere en levendige kleuren in zijn foto's
'En welke kleurenschema's zie je zelf? In India zijn de vrouwen dramatisch opgemaakt en de kleuren zijn er gewoon feller. Het is eigenlijk helemaal geen geheim. Je moet gewoon een snelle kijk hebben op compositie en lichtval en de schoonheid van je onderwerp zien.'

Waar komt de sympathie voor de Boeddhistische filosofie vandaan?

'Boeddhisme en fotografie hebben opvallend veel gemeenschappelijk. Altijd attent zijn jegens anderen, jezelf openstellen voor anderen en in het hier en nu leven, zijn aspecten die de kunst van het fotograferen en het beoefenen van meditatie met elkaar delen. Door mijn foto's kan ik anderen helpen de aarde te leren kennen.

Ik ben gefascineerd door de leefwijze van de monniken, de nadruk op mededogen, respect voor het leven, jezelf verbeteren. Trump is het andere uiterste; hij toont geen mededogen, geen empathie, geen respect voor dieren.

Het boeddhisme is geen religie die werkt met angst of dreigementen of door mensen schuldgevoelens aan te praten. Je voelt vrede, aanvaarding en humor, er heerst rust en kalmte.'

Steve schildert met kleur en licht, met het doel om empathie en compassie bij de toeschouwer op te roepen. Het verbaast dan ook niet dat hij regelmatig naar dit thema terugkeert.

Hoe vind je je modellen en hoe kom je zo dichtbij?

'Om te beginnen heb ik het voordeel van mijn geringe lengte; ik vorm daarom al bij voorbaat geen grote bedreiging en kan snel contact maken. Je begint met het vinden van iemand die je inspireert, iemand die een ongelofelijk verhaal op het gezicht geschreven,' zegt hij.

'Daarna moet je je enthousiasme op hen weten over te brengen, zodat het lijkt alsof het schieten van hun portret een prachtig iets is waaraan je gaat beginnen. En vervolgens moet je het tempo een beetje laten vallen. Maak er iets heel gewoons van.

Gezichtsuitdrukkingen veranderen, dus je moet wachten en een beetje geduld tonen totdat ze zich helemaal comfortabel en niet tezeer zelfbewust voelen. Je moet ze in deze ruimte het gevoel geven een 'plezierige ervaring' te ondergaan.

Je moet de behoefte hebben met je onderwerpen een relatie aan te gaan en niet blind een vreemdeling te fotograferen. Eerst moet je in contact zien te komen met je omgeving en een kinderlijk soort nieuwsgierigheid kweken.'

Impressie van de expositie in de Kunsthal van Museum Helmond
'Je maakt een wandeling en ontmoet mensen van wie je de meesten niet fotografeert, maar de ontmoeting op zich is waardevol. Probeer mensen echt te benaderen en fotografeer ze niet stiekem.

Het is belangrijk om een wederzijds respect en interesse op te bouwen, om zo dichtbij te komen dat je iemand in de ogen kunt kijken en met hem of haar kunt praten. Ogen zijn zo expressief; ze zeggen zoveel over wie iemand is en wat hij doormaakt.

Ik wil dat ze me recht aankijken, zodat het contact met mij overgaat in een contact met degene die naar de foto kijkt.

Ik probeer ook altijd mijn waardering voor het doorzettingsvermogen en de veerkracht van mensen te laten weerspiegelen in plaats van dat ik menselijke wanhoop en ellende vastleg.

Eenvoudig menselijk respect voor het leven dat ze leiden, voor de andere dingen die ze doen, is essentieel voor het scheppen van de noodzakelijke vertrouwensrelatie.'

Wat was de aanleiding voor het ImagineAsia fonds?

Toen de twee Boeddhabeelden in 2001 door de Taliban verwoest werden was dit voor de Hazara-bevolking een rampzalige gebeurtenis. De boeddha's vormden voor hen een grote bron van inkomsten uit toerisme.

De Perzisch sprekende en Aziatisch uitziende, sjiitische Hazara werden toch al stelselmatig uitgebuit, gediscrimineerd en buitengesloten door de grootste bevolkingsgroep, de soennitische Taliban.

Eigenlijk waren ze vreemdelingen in eigen land. Steve ontdekte dat ze erg vriendelijk en gastvrij waren, ondanks de gevaren in de regio. Verder staan ze bekend om hun voorliefde voor scholing, voor zowel meisjes als jongens.

'Ik wilde het onrecht dat hen is aangedaan aan het licht brengen en daarnaast ook persoonlijk zoveel mogelijk hulp bieden. Daarom heb ik met familieleden en vrienden in 2005 ImagineAsia opgericht, een non-profitorganisatie die scholing, lesmateriaal en gezondheidszorg biedt.

Het is zeer bevredigend om op lange termijn resultaat te kunnen boeken in een gebied dat me al dertig jaar na aan het hart ligt.

Een van de belangrijkste elementen van fotografie is om de aandacht op problemen te vestigen. Het is nog beter als dit tot gevolg heeft dat mensen gemotiveerd raken om de wereld te verbeteren!'

Als eerste fotograaf ter plekke bij Ground Zero

'Op 11 september 2001 was ik in mijn woonplaats New York waar ik toevallig uit mijn raam keek. Eén van de Twin Towers was op dat moment al getroffen door een gekaapt vliegtuig. Mijn appartement keek uit op de Twin Towers en hier maakte ik dan ook direct een foto van.

Ik twijfelde daarna geen moment en vertrok direct naar de Twin Towers om daar foto's te maken. Dit was een bijna instinctieve actie omdat ik al zoveel geweld en oorlogen gefotografeerd had. Ik heb de drang om op dit soort momenten maar door te blijven fotograferen.

Zeker omdat ik dit als een persoonlijke aanval op mijn omgeving zag die ik wilde vastleggen. Mijn bijdrage moest het vereeuwigen van deze verschrikkelijke gebeurtenis zijn.

Ondanks dat de toegang me ontzegd werd wist ik via een andere ingang binnen te komen op Ground Zero. Ik deed alles op de autopilot.'

Ground Zero

Visual storyteller

Zelf blijft hij nogal op de vlakte bij de vraag of hij zich eerder ziet als een journalist of als een kunstenaar. Zeker na de controverse van begin vorig jaar, toen bleek dat hij ook journalistieke foto's digitaal had bewerkt en gemanipuleerd, noemt hij zichzelf liever een 'visual storyteller'.

Wat staat nog op de wish list in de toekomst?

'Naaktfotografie en met name de vrouwelijke vormen hebben mijn interesse en dit zou ik graag nog eens willen doen. Ook weer respectvol uiteraard maar wel op mijn eigen manier. Ik wil geen editor meer die me opdraagt wat ik moet fotograferen, ik wil mijn eigen weg volgen.

Daarnaast zou ik ook graag weer eens naar Birma gaan om daar te fotograferen, ook al heb ik er al duizenden foto's van. Het surrealistisch en de vredigheid daar spreken me erg aan. Dierenfotografie is niet iets dat ik goed beheers, ik observeer ze wel graag!'

Huidige status Afghaanse vrouwen

Op de vraag hoe hij vindt dat het met de huidige status van de Afghaanse vrouwen gesteld is kan hij helaas niet heel erg positief reageren.

'Vrouwen worden nog steeds verplicht bepaalde bedekkende kleding te dragen, mannen controleren het leven van vrouwen volledig.

Nog steeds vinden die schandelijke kindhuwelijken plaats waarbij zeer jonge meisjes (kinderen nog) moeten trouwen met bejaarde mannen, het is eigenlijk droevig gesteld met de positie van vrouwen daar.

Een tijd terug is er nog een vrouw gestenigd op grond van wat vage geruchten. Dat gebeurt nog steeds helaas.'

Welke foto is favoriet?

'Ik kan niet zeggen dat ik een favoriete foto heb, het zijn er altijd meer waar ik vaak om persoonlijke reden een emotionele band mee heb.'

De signeersessie na afloop van het interview

Rode draad van de expositie

De gedeelde menselijkheid van hoop en dromen vormt de rode draad doorheen de expositie, van de nooit eerder getoonde zwart-witfoto's uit Afghanistan eind jaren '70 tot zijn recentste beelden van Azië en Italië in de felste kleuren.

Impressie van de expositie in de Kunsthal van Museum Helmond

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken


Dit artikel is voor het laatst bijgewerkt op 2 november 2018.
De eerste publicatiedatum is dinsdag 7 maart 2017, 20:02.

Over de auteur

Michelle Peeters is fotografe en oprichter van DeuxBleus Fotografie. Michelle herkent het bijzondere in het gewone en het gewone in het bijzondere. Ze heeft zich nooit willen specialiseren en is daardoor van alle markten thuis.

2 reacties

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Ook interessant

• 

  Waarom word je zo moe in een museum?

  door Elvira Smit

• 

  Reistip: Maison de la Photographie de Marrakech

  door Yljas Roeper

• 

  Fotograferen op de Meierijsche Museumboerderij

  door Elja Trum

• 

  Fotomuseum aan het Vrijthof presenteert 'This is my Church'

  door Michelle Peeters

• 

  Teddyberen in het Fotomuseum

  door Michelle Peeters

• 

  Het magische moment; de connectie tussen fotograaf en geportretteerde

  door Michelle Peeters

Toon alle artikelen binnen Fotografen