Gebruik het diafragma in je foto's

vrijdag 15 mei 2015, 16:09 door Adriaan Timmer | 10.602x gelezen | 18 reacties

Goed werken met je diafragma is, vind ik, een beetje een ondergewaardeerd onderwerp. En dat komt omdat het niet echt heel simpel is. Ik kom uit de tijd dat je met een vierkant kistje en een kleine lens erin prachtige zwart-wit foto's kon maken. Een Box werd het ook wel genoemd, van Kodak.

Je kon een paar dingen instellen. Of je van dichtbij foto's maakt of vanaf een meter of twee. Of je een geel filtertje er voor wilde doen of niet. En dat was het.

Foto gemaakt met de Kodak Box
Tegenwoordig gebruikt het gros van de mensen, met een digitale camera, ook nog maar één instelling en dat is de P-stand. Lekker veilig, en je foto's zien er soms goed uit. En met Photoshop, of als je goedkoper wilt Gimp, kun je je foto's er altijd nog uitlaten zien zo als je graag gewild had.

Maar wij niet, wij zetten ons toestel op Manual, toch?

Ik betrap mezelf er soms op dat ik, ook in de M-stand, niet veel gebruik maak van alle mogelijkheden. Eén ervan is het diafragma. Het wordt vaak als sluitstuk bij het fotograferen gebruikt. Want je verliest tenslotte een hoop licht als je je diafragma instelt op f/22, om alles van voor naar achter scherp te krijgen. Maar soms is het nodig, om flink te diafragmeren.

We verliezen licht omdat het gaatje, waar het licht doorkomt, steeds kleiner wordt naarmate het getal groter wordt. Hoe groter het getal van je diafragma (bijvoorbeeld f/22) hoe kleiner het gaatje. En hoe kleiner het gaatje hoe minder licht erdoor komt.

Hoe kleiner het getal van je diafragma hoe groter het gat is (bijvoorbeeld f/1.8). En er komt meer licht in een kortere tijd door een grotere opening. Kunnen we het nog volgen ja toch?

Even een korte samenvatting

Groot getal (f/22) -> klein gat -> weinig licht -> veel scherptediepte
Laag getal (f/1.4) -> groot gat -> veel licht -> weinig scherpte diepte.

Is een diafragma van f/22 vaak nodig?

Als je bijvoorbeeld aan macrofotografie doet is f/22 of f/18 wel handig want dan komen er onderdelen van voor naar achter scherp op je foto. Het nadeel is natuurlijk je lichtverlies. En niet te vergeten, niet alle lenzen geven het beste beeld bij de kleinste opening. Veel lenzen vertekenen.

En op het moment dat je flink wilt diafragmeren heb je natuurlijk ook geen statief bij je. Maar ja, je moet wel je camera stil houden voor een scherp beeld. En de sluitertijden worden langer naarmate je diafragma kleiner wordt (dus een groot getal).

Wat dan handig is, is om een klein zakje rijst bij je te hebben. Als je een ongelijke ondergrond hebt kun je je camera stabiel neerzetten op zo'n zakje rijst en kun je hem redelijk goed stilhouden. Dan hoef je dus geen zwaar statief meer mee te sjouwen.

Scherptediepte berekenen

Je diafragma, is een prachtig instrument om mee te werken. Je kan je scherptediepte (in het Engels 'Depth of field', of wel 'DOF' genoemd) precies neerleggen waar jij wilt. Je moet het alleen even uitrekenen of kijken op zo'n papieren tabelletje.

Ook hier zijn tegenwoordig app's voor op je smartphone te vinden, die kunnen dat gemakkelijk voor je uitrekenen.

Er is nog een ander dingetje dat jullie moeten weten. Hoe korter je lens, bijvoorbeeld 10mm of 24mm, hoe groter je scherpte diepte. Hoe langer je lens, bijvoorbeeld 150mm of 200mm, des te korter de scherpte diepte wordt.

Kijk op DOFMaster voor handige tools om de scherptediepte te berekenen in je foto's. Van simpele tabellen tot handige smartphone apps. Ze hebben voor ieder wat wils.

Ga er eens naar kijken dan kun je zien hoe dat in elkaar zit. En probeer het eens uit. Je hoeft tenslotte, zoals vroeger bij die Kodak camera box van mij, geen rolletjes meer te kopen, te ontwikkelen en af te drukken, toch? Scheelt een hoop geld!

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Adriaan Timmer is getrouwd met Anita en vader van vier kinderen. Hij heeft de vierjarige opleiding van Fotogram in Amsterdam gevolgd en is ook actief als mentor. Hij plaatst bijna geen foto’s online, maar ben je toch nieuwsgierig; hij geeft wel een Flickr account.

18 reacties

Alexander schreef op vrijdag 15 mei 2015 om 22:01 | reageer
Beste Adriaan,

Ik ben kennelijk de eerste persoon dier hier een reactie plaatst... Ik vind dit een geweldige site en zeer leerzaam voor een beginend fotograaf. Bedankt voor de vele informatieve tips!

gast schreef op vrijdag 15 mei 2015 om 22:36 | reageer
dank je

Anton schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 10:02 | reageer
Ik zet mijn toestel nooit op P of op de automaat, soms inderdaad op Manual maar bijna altijd op de A-stand (aperture, oftewel diafragmastand dus). Juist dan kun je naar mijn mening goed maar ook gemakkelijk gebruikmaken van de voordelen van het diafragma.
Vervolgens kan ik altijd nog simpel de sluitertijd aanpassen met het belichtingswieltje (+/-).

Paul Oosterlaak schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 15:20 | reageer
"En niet te vergeten, niet alle lenzen geven het beste beeld bij de kleinste opening. Veel lenzen vertekenen."
Geen enkele lens op een moderne camera geeft het beste beeld bij de kleinste opening vanwege diffractie. En wat bedoel je met vertekenen?

Adriaan schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 16:35 | reageer
hallo Anton,
je hebt gelijk. maar om mij heen zie ik veel fotografen met een duur toestel rondlopen en die maar een stand op hun toestel kennen. en daar moet je ook niet aan komen want dan zijn ze in paniek en kunnen ze geen goede foto's meer maken. natuurlijk zijn er mensen die wel weten wat ze met hun camera doen. maar er zijn erg weining mensen die ik met een DOF tabel zie rondlopen en die bewust hun scherpte diepte bepalen. en het is natuurlijk gemakkelijker om op je display te kijken of je tevreden bent met je foto dan dat je met een schema moet werken waarbij je precies moet uitrekenen waar wat wel en niet scherp is. ik heb wat van je foto's bekeken en ik vind dat je erg mooie macro opname's maakt. welke lens gebruik je?

Adriaan schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 16:51 | reageer
hallo Paul,
een lens (een enkelvoudig stuk glas) of beter een objectief bestaat uit verschillende lenzen. elke lens of die hol of bol geslepen is heeft lens fouten. Sommige hebben een kleur afwijking en sommige een andere lens afwijking. Daardoor is je horizon bijvoorbeeld niet recht maar loopt bol of hol. Dit noemen we ton of kussenvormige vertekeningen. Duurdere objectieven zijn vaker goed gecorrigeerd dan de goedkopere. Soms maakt een fabrikant de beeldhoek wat groter zodat lensfouten minder op vallen. De grootste afwijking zit meestal aan de buitenkant van het objectief.De grootste diafragma opening en de kleinste diafragma opening laten het beste de fouten van een objectief zien.
Als je toevalling Lightroom gebruikt kun je een automatische correctie aan zetten. Je ziet dan dat dat je afbeelding iets veranderd.
ik hoop dat ik je vraag zo naar tevredenheid heb beantwoord?

Paul Oosterlaak schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 17:03 | reageer
Beste Adriaan,

Ik heb een behoorlijke technische kennis van fotografie (ik werk als moderator voor tweakers.net onder de naam Universal Creations), maar het afstoppen van een lens verandert niets aan de vervorming (wat iets anders is dan vertekening, een veelgemaakte fout).
Je noemt het groter maken van de beeldhoek om zo minder fouten in beeld te krijgen. Ik neem aan dat je hier beeldcirkel bedoelt.
Zoals gezegd laat het kleinste diafragma eigenlijk alleen maar de effecten van diffractie zien en geen lensfouten. De aberraties waar jij het over hebt, worden enkel minder bij afstoppen. Scherpte neemt ook toe, totdat diffractie het limiteert.

Adriaan schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 18:12 | reageer
Hoi Paul,
Ik ken gelukkig niet ieders achtergrond.
Ik bedoel inderdaad de vervorming en niet de vertekening of chromatische abberatie.
En ik weet dat sommige camera fabrikanten hun Beeldcirkel groter maken dan het film- of sensorvlak eigenlijk nodig heeft en zodoende minder vervorming zichtbaar wordt.
Bedankt voor je aanvulling.

Anton schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 21:48 | reageer
Hoi Adriaan, veel mensen gebruiken inderdaad hun vaak dure (semi-)professionele camera helaas als veredelde compactcamera door hem altijd op de automaat of P-stand te hebben.

Bedankt voor je compliment!
Ik gebruik de Tamron SP AF 90mm F/2.8 Di Macro (op een Sony DSLR-A100). Misschien niet de állerbeste macrolens, maar wel een hele goeie.
Overigens is een deel van de foto's op mijn site geschoten met een redelijk eenvoudige (en enigszins gedateerde) compactcamera.

Adriaan schreef op zaterdag 16 mei 2015 om 22:14 | reageer
Hoi Anton,
bedankt, ik ben opzoek naar een macro lens vandaar.
verontschuldig je niet voor je materiaal hoor, de foto wordt voor het grootste deel achter de camera bepaald.

Alexander schreef op dinsdag 19 mei 2015 om 10:15 | reageer
Wel eens gehoord van de depth of field preview button?
Hiermee kan je zien hoe je depth of field er uit ziet voordat je de foto maakt en kan je die tooltjes lekker thuis laten!
Bij een systeem camera werkt het helemaal lekker omdat je zoeker niet donker word bij het het gebruik van de preview button.

Paul Oosterlaak schreef op dinsdag 19 mei 2015 om 11:38 | reageer
@Alexander: helaas pindakaas, want standaard heeft een dslr een helder matglas, waardoor scherptediepte in de zoeker veel groter lijkt dan hij in de foto is. Met een superprecision matglas zie je dit veel beter, wat ook nodig is bij manueel focussen via de zoeker van een dslr. Ik heb zelf al jaren zo'n matglas in mijn camera, omdat ik een aantal manueel focus lenzen heb (Zeiss en Minolta Rokkor). Het voordeel van die manueel focus lenzen is dat ze een DoF-schaal hebben, zodat je bijvoorbeeld hyperfocaal kunt focussen zonder daarvoor een tabel te hoeven raadplegen.

Emiel Peeters Saenen schreef op dinsdag 19 mei 2015 om 16:39 | reageer
Klare taal, voor iedereen begrijpbaar. Zo leer je fotograferen.
Bedankt, ik kijk uit naar de volgende rubriek.

Adriaan schreef op dinsdag 19 mei 2015 om 17:05 | reageer
Hoi Alexander,
ik ken de preview button idd een prachtig tooltje die ik ook absoluut op mijn camera wilde hebben. maar zoals Paul al zei zonder geschikt matglas werkt het slecht.
bedankt voor je aanvullig Paul. ik vind het jammer dat de scherptediepteschaal is verdwenen van de lenzen. Op mijn Mamiya setje zit het gelukkig nog wel.

primefoto.nl schreef op dinsdag 19 mei 2015 om 20:25 | reageer
Tja, landschapsfotografen zitten gemiddeld tussen f8 en f11. Daar presteren de objectieven vaak het beste qua scherpte, details en vooral de hyperfocale afstand. Dan is het niet handig om de belichting met het diafragma te regelen. In de kroeg en op donkere plaatsen f1.4 of f1.2 om zo veel mogelijk licht binnen te halen. F16 tot f22 als er macro geschoten wordt. Diafragma stel je in naar de noodzakelijke of gewenste DOF. Zo wil je de ISO zo laag mogelijk houden en de sluitertijd snel genoeg om uit de hand te kunnen blijven schieten. Eigenlijk kun je stellen dat het diafragma de meeste invloed op het beeld heeft. Dat is eigenlijk numero uno. ISO houdt je zo laag mogelijk en de sluitertijd is er om te zorgen dat je voldoende licht binnen haalt. Enkel bij sport, macrofotografie en het telebereik is de minimale sluitertijd belangrijker dan diafragma of ISO. Althans zo ga ik er mee om.

Adriaan schreef op dinsdag 19 mei 2015 om 21:48 | reageer
hoi primefoto.nl,
ik ben het helemaal met je eens.
leuke samenvating

Alexander schreef op woensdag 20 mei 2015 om 09:07 | reageer
@ Paul en Adriaan, ik gebruik deze functie regelmatig ik heb een Olympus OM-D EM1 en ik kan je zeggen dat het prima werkt.
Ook kan ik een voorbeeld van de foto in de zoeker laten zien alvorens de foto daadwerkelijk is weggeschreven naar de geheugenkaart.

Maar goed het is dus een camera zonder matglas en spiegel (Gelukkig)

Paul Oosterlaak schreef op woensdag 20 mei 2015 om 10:30 | reageer
@Alexander: dat kan natuurlijk ook met de meeste dslr's via liveview, maar dat is toch wel net even anders dan via een optische zoeker. Ik wil geen OVF vs. EVF discussie starten, maar op bepaalde vlakken heeft een OVF een voordeel. Ik ken de EVF van de EM1, want ik heb hem een week gehad om te reviewen. Er zitten voordelen aan een EVF, zoals focuspeaking kunnen gebruiken, maar zodra het donkerder wordt, dan krijg je bakken met ruis in je viewfinder en ik vind het er kunstmatig uitzien.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Portretfoto's Bewerken in Lightroom Classic

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

45.188 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts

Gebruik het diafragma in je foto's

Even een korte samenvatting

Is een diafragma van f/22 vaak nodig?

Scherptediepte berekenen