10 tips voor het verscherpen van je foto's

maandag 22 december 2014, 23:53 door Elja Trum | 22.690x gelezen | 8 reacties

Als je scherpere foto's wilt zijn er twee momenten waarop je hiermee bezig moet zijn: tijdens het maken van de foto en bij het nabewerken van de foto. In dit artikel tips voor beide situaties. Hoe zorg je nu voor het scherpste eindresultaat?

1. Let op je sluitertijd

De belangrijkste reden waarom onscherpte in je afbeelding ontstaat is door beweging tijdens het maken van je foto. Dat kan beweging van je onderwerp, maar in de meeste gevallen ben je zelf de oorzaak. Het is namelijk niet makkelijk om de camera goed stil te houden.

Heb je een stilstaand onderwerp dan kan jouw beweging bij het vasthouden van je camera dus zorgen voor onscherpte. Er is een algemene regel waarvan ik vind dat deze meestal goed werkt voor het bepalen van een minimale sluitertijd. Daarbij is namelijk de sluitertijd gelijk aan (1 gedeeld door) het brandpuntsafstand.

Dus bij een 85mm objectief moet je minimaal een sluitertijd van 1/85 seconde gebruiken. Heb je een 200mm objectief, zorg dan dat je niet onder de 1/200ste van een seconde komt. Probeer de regel vooral uit en pas hem aan op jouw situatie.

Fotografeer je een bewegend onderwerp dan geldt de regel nog steeds, maar moet je ook rekening houden met de beweging van je onderwerp. Wil je die bevriezen dan zul je een sneller sluitertijd nodig hebben. Een raceauto bevriezen doe je bijvoorbeeld met ongeveer 1/2000ste van een seconde.

Fotografeer je sport, dan kun je -afhankelijk van de sportsoort- vaak het beste boven de 1/1000ste blijven zitten. Bij een portret is 1/125ste doorgaan al prima.

1/40s, f/25, ISO 100 @ 200mm

2. Werk met statief en draadontspanner

Zeker als je toch met sluitertijden moet werken die te traag zijn, is een statief een noodzakelijk. Maar ook los van de sluitertijd die je gebruikt; een statief kan je vrijwel altijd helpen om scherpere foto's te maken.

Kies voor een stevig statief, aan een statief dat beweegt bij een zuchtje wind heb je niet veel. Zorg er ook voor dat je het statief stevig neerzet en schuif alleen indien nodig de middenkolom uit. Dit zorgt namelijk sneller voor beweging in je foto's dan wanneer je de poten verder uit schuift.

Veel statieven hebben ook een haak onder de middenkolom. Hier kun je bijvoorbeeld je fototas aan hangen om zo het statief te verzwaren. Hierdoor staat deze ook nog steviger.

Een draad(loze)ontspanner helpt je om af te drukken zonder de camera aan te raken. Hiermee sluit je ook de laatste bron van beweging uit. Draadontspanners zijn er in veel verschillende soorten en maat en reeds vanaf een paar euro te koop.

Wil je ook de laatste trillingen uitsluiten, gebruik dan ook 'mirror lock-up'. Hierbij klap je de spiegel van te voren alvast op, zodat ook dit niet voor beweging in je foto kan zorgen.

3. Selecteer het juiste scherpstelpunt

Je camera heeft meerdere scherpstelpunten. Toch gebruiken veel fotografen altijd het middelste punt. Ze stellen dan scherp, verplaatsen de camera voor de gewenste compositie en drukken af. Hoewel je hier zeker ook goede resultaten mee kunt krijgen is er wel een gevaar.

Bij het bepalen van je compositie verander je immers je camera behoorlijk. Zeker bij een kleine scherptediepte is de kans dan groot dat het punt dat jij scherp wilt hebben helemaal niet scherp meer is. Een oplossing kan handmatig scherpstellen zijn, maar eigenlijk is dat zonde van het mooie autofocussysteem van je camera.

Je kunt namelijk ook wisselen van scherpstelpunt. Bepaal eerst je compositie en selecteer dan het gewenste scherpstelpunt. Bij de wat professionelere camera modellen kan dit overigens vaak makkelijker dan bij de instapmodellen. Bij de Canon 5D mark III kun je bijvoorbeeld de kleine joystick die vlak bij je duim zit hiervoor gebruiken.

1/125s, f/7.1, ISO 100 @ 55mm
Door pas scherp te stellen nadat je de compositie bepaald hebt hoef je de camera niet meer te bewegen voordat je de foto maakt en dus zal je scherpstelpunt accurater zijn. Druk zachtjes op de ontspanknop. Het is helemaal niet nodig om deze hard in te drukken en dat kan ook voor extra ongewenste beweging van je camera zorgen.

4. Gebruik een goed objectief

Van een lensje van een paar tientje mag je niet teveel verwachten. De scherpte zal in de meeste gevallen niet optimaal zijn. Een beter objectief kan je zichtbaar meer scherpte geven in je foto. De aanschaf van een nieuw objectief kan dus een manier zijn om scherpere foto's te krijgen.

Ren niet direct naar de winkel. Als je last hebt van onscherpe foto's is de kans groter dan het probleem niet bij je objectief ligt, maar bij een van de andere punten die je in dit artikel kunt vinden.

En plaats geen goedkope filter over je dure objectief. De zwakste schakel is in dat geval het filter en verpest dan de kwaliteit van je prijzige glas. Gebruik dus een kwaliteitsfilter en gebruik bij voorkeur helemaal geen filter.

Carl Zeiss Distagon T* 55mm f/1.4 Otus

Bij een zoom-objectief is het ook verstandig om niet teveel bij de uiteinden (helemaal ingezoomd of helemaal uitgezoomd) te gaan zitten. Dit zijn de plekken waarop een zoom-objectief het onscherpst is. Overigens zijn objectieven met een vast brandpuntsafstand gemiddeld genomen ook zeker scherper dan zoom-objectieven.

5. Voorkom hoge ISO's

Als je weinig licht hebt, zal je -om toch een snelle sluitertijd te krijgen- wellicht de lichtgevoeligheid willen verhogen. Denk er dan aan dat de ruis die hierbij optreed ook kan zorgen voor onscherpte in je beeld. Fotografeer voor de maximale kwaliteit dus op de laagste lichtgevoeligheid van je camera (doorgaans 100 ISO).

6. Let op je diafragma

Net als hoge ISO's is er ook voor het gebruikte diafragma een ideale instelling te vinden voor de meeste scherpte. Het exacte optimale diafragma scheelt per objectief (en is voor specifieke objectieven ook gewoon te vinden als je even Googled). Doorgaans zal dit ergens tussen f/5.0 en f/10 liggen.

Gebruik je een te klein diafragma dan verlies je scherpte en heb je kans op difractie. Grote diafragma's daarintegen zorgen voor een kleine scherptediepte (met een grote kans dat wat je scherp wilt hebben niet -helemaal- scherp is). Ook is de scherpte bij een groot open diafragma (laag diafragmagetal) niet zo scherp als wanneer je het diafragma een beetje dicht knijpt.

Uiteindelijk is het dus een kwestie van het juist afstemmen van alle instellingen van je camera voor de betreffende situatie. Wil je de maximale scherpte dan houd je voor elke foto rekening met bovenstaande punten.

7. Verscherp je foto achteraf

De foto die zo uit de camera komt heeft doorgaans niet de beste verscherping. Als je in Jpeg fotografeert wordt er een standaard hoeveelheid verscherping toegepast op je foto. Je kunt de hoeveelheid verscherping in de instellingen van je camera wijzigen.

1/125s, f/11, ISO 100 @ 150mm
Fotografeer je in RAW dan wordt er helemaal geen verscheping toegepast. Het verscherpen dient achteraf te gebeuren. Dit kan in vrijwel elk nabewerkingsprogramma. De hoeveelheid verscherping die nodig is verschilt per foto.

Het verscherpen van je foto is iets wat je pas aan het einde van je workflow moet doen, de allerlaatste stap bij het afwerken van je foto's.

In Photoshop kun je voor het verscherpen van je foto's gebruik maken van bijvoorbeeld de Unsharp Mask (onscherp masker) en Smart Sharpen (slim verscherpen). Beide zijn prima te gebruiken om meer scherpte in je foto te brengen. Let op; een onscherpe foto zal je er niet mee kunnen redden.

8. Geef details extra scherpte

Bij sommige onderdelen in je foto kun je gerust wat meer scherpte toepassen dan over de gehele foto. Denk bijvoorbeeld aan de iris van een oog of metalen en glazen sieraden. In Lightroom kun je hier bijvoorbeeld een aanpassingspenseel gebruiken waarbij je de helderheid omhoog schroeft.

Uiteindelijk is het per foto erg afhankelijk hoeveel verscherping er nodig is, zowel op de gehele foto als op onderdelen. Voor de huid bij een portretfoto werkt niet te veel scherpte prima, voor een architectuurfoto is scherpte vaak weer erg prettig. Wolken of bijvoorbeeld water hebben ook hier meestal niet teveel scherpte nodig.

Het goed verscherpen van een foto is dus per foto anders.

1/160s, f/8.0, ISO 100 @ 70mm

9. Overdrijf niet

Pas op dat je een foto niet over-verscherpt. Oververscherping herken je aan de harde kartelrandjes die ontstaan in je foto. Dit zie je vooral goed in (of rondom) smalle gebogen lijntjes, zoals haren.

10. Verscherpen na verkleinen

Wanneer je een foto op het internet gaat plaatsen kun je hem het beste vooraf verkleinen voor de optimale maat op de betreffende website. Na het verkleinen voeg je nog verscherping toe voor het beste resultaat.

Als je niet vooraf verkleind (en verscherpt), zal de betreffende website in veel gevallen de foto verkleinen. Hierbij verlies je vaak kwaliteit en ook scherpte. Vandaar dat je beter vooraf voor de juiste maat kunt zorgen. Bij Facebook is dit bijvoorbeeld 960 pixels.

Het verkleinen van een foto verzacht hem ook. Vandaar dat verscherpen altijd de laatste stap is voordat je het eindresultaat opslaat. Het is slim om een voorinstelling of actie te maken voor specifieke formaten. Zo kun je razendsnel foto's gereed maken voor verschillende sites.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Elja Trum is oprichter van Photofacts, online fotografiecursussite Photofacts Academy en het blog Teslafacts. Hij schrijft sinds 2006 over fotografie. Elja is ook auteur van boeken over zwart-wit-, flits- en portretfotografie.

8 reacties

gast schreef op dinsdag 23 december 2014 om 11:51 | reageer
door de vele mp´s zijn camera´s niet meer zo vergevingsgezind. Dus bij punt 1 zou ik de sluitertijd toch wat korter instellen dan het brandpuntsafstand

Jan Engel schreef op dinsdag 23 december 2014 om 12:04 | reageer
Hoi Elja, ik heb onlangs in een artikel gelezen dat het verstandig is om beeldstabilisatie uit te zetten wanneer je met een statief werkt. Zou je in dit geval de beeldstabilisatie aan laten staan, is de kans groot dat je daardoor zelf weer onscherpte creëert. Bovenstaande link geeft wat meer informatie hierover. Wat is jouw ervaring hiermee?

Elja Trum schreef op dinsdag 23 december 2014 om 13:49 | reageer
@Jan; Ja, in de meeste gevallen is dat verstandig. Maar bekijk anders de handleiding even, want sommige objectieven/camera's detecteren zelf dat ze op statief staan en schakelen automatisch al uit.

Karel Weijland schreef op woensdag 24 december 2014 om 13:28 | reageer
Beste Heer Trump (Elja)
Ik heb van DxO, Optics Pro 8 gedownload, welke werd aangeboden, maar ik krijg steeds de melding Sraw en Mraw worden niet geaccepteerd, wel reeds bewerkte foto's.
Waar ligt mijn fout, of lust dit programma geen foto's welke in RAW geschoten worden, in ligthroom geen problemen

flinkies schreef op donderdag 25 december 2014 om 01:04 | reageer
Beste Elja,
Als je exif gegevens vermeld bij een foto, lijkt het me zinvol meteen ook de camera (minstens soor camera) te vermelden.
De opmerking over werken met zo laag mogelijke ISO waarden is ook sterk afhankelijk van de camera, de full frames van Canon kunnen volkomen probleemloos behoorlijk hoge ISO-waarden aan (en ik denk niet alleen Canon).

Sander schreef op zaterdag 27 december 2014 om 09:23 | reageer
Hartstikke duidelijk en goed. Dank. 'Verkleind' moet verkleint zijn, ergens.

Marcel schreef op zaterdag 27 december 2014 om 14:41 | reageer
De pixels die je aangeeft (960) als ideale maat voor Facebook, is dat de lengte van de lange zijde van de foto?

Elja Trum schreef op maandag 29 december 2014 om 13:07 | reageer
@Marcel; Ja, de langste zijde.

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Van Beeld naar Kunst met Micky Hoogendijk

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

45.189 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts