Compositietechnieken voor landschapsfotografie

maandag 5 november 2018, 20:02 door Michelle Peeters | 11.671x gelezen | 4 reacties

De kern van landschapsfotografie is een goede compositie. Het succes van je foto staat of valt met de ordening van de verschillende beeldelementen.

Succesvolle landschapsfotografen hebben van nature oog voor sterke composities, lijnenspel en vlakverhouding. Je kunt jezelf trainen door veel naar het werk van anderen te kijken.

Of kijk de kunst af in het museum bij de landschapsschilders. Hun werken vormen de basis voor veel vuistregels in de landschapsfotografie. Eigenlijk is er maar één hoofdregel voor de compositie: alles wat niet noodzakelijk is kan weg. Durf te snijden in je foto's. Twijfel je, maak dan twee versies en vergelijk de 'kale' met de originele.

Elke compositie die niet werkt is een foute compositie. Wordt het oog naar een bepaald punt geleid waar vervolgens niets te zien is, dan is het mis. Maar verder zijn de mogelijkheden onbegrensd.

Het gekke is dat wij, moderne westerse wereldburgers, zo overvoerd zijn met beeld, dat een ouderwetse compositie volgens het boekje niet geweldig meer scoort. We willen geprikkeld worden, verrast. Dus wijk ook eens van de standaard regels af!

In dit artikel geef ik een aantal handvatten om tot een mooie compositie te komen door middel van het kiezen van een goed standpunt en door het toepassen van een aantal compositie-basisregels. Daarnaast een inzicht in wat je met lijnen, patronen en kleurgebruik kunt doen.

Driehoek en slingerende lijn naar onderwerp

Een duidelijke driehoek en een slingerende lijn die naar je onderwerp leidt

Hoe vind je een goed standpunt?

De beste foto's worden gemaakt vanaf een opmerkelijk standpunt. Daardoor vallen ze op tussen de standaardplaatjes en houden ze de aandacht langer vast. Even iets door de knieën gaan, een tikje naar links of naar rechts...

Zo kun je bijvoorbeeld heel precies bepalen hoe voor- en achtergrond op elkaar aansluiten. Soms moet je voor het beste standpunt een stukje (om)lopen. Kijk regelmatig achterom, vaak levert dat verrassende beelden op.

Vind de juiste scherptediepte. Bij f/18 is alles scherp, van 7 tot 100 meter. Hoe groter het diafragma, des te kleiner de scherptediepte. Maak je het diafragma kleiner (grotere scherptediepte), dan moet je een langzamere sluitertijd gebruiken.

1/60e seconde is zo'n beetje het maximum dat je nog uit de hand kunt doen, maar dit is ook weer afhankelijk van de brandpuntsafstand die je gebruikt. En tot slot: vind de juiste belichtingstijd en tref het juiste moment.

Een massaal iets dat een groot deel van het beeld vult

Grondpatronen die ons aantrekken

Een sterke diagonale lijn;

Een duidelijke driehoek;

Een slingerende lijn;

Een masaal iets dat een groot deel van het beeld vult;

De “begrenzing” van de foto is het belangrijkst. Lijnen die van links naar rechts lopen zijn aangenamer voor het oog;

Herhaling van een aantal exact gelijke voorwerpen (bijvoorbeeld een bomen-of huizenrij), doet het altijd goed. Als je zorgt dat ergens in die rij een onderbreking komt voorkom je saaiheid en trek je weer de aandacht;

Schuin is dynamisch. De voornaamste uitzondering op deze regel is de horizon. Die moet exact waterpas staan, anders lijkt het slordig en rommelig. Overigens is dit later heel makkelijk te corrigeren in Photoshop, Lightroom et cetera.

Diagonalen en de Rule of Thirds

Ritme en regelmaat

Een collectie maken is het bewust bij elkaar zetten van verwante grootheden. Als we ons hele boekenbezit in een boekenkast bij elkaar zetten, vormt dit een collectie. Hetzelfde geldt voor een schelpenkast, waarin de verzamelaar zijn hele collectie schelpen heeft ondergebracht.

Een beeldvullende foto van een collectie, zonder (vaak storende) omgevingsfactoren kan heel boeiend zijn! Denk bijvoorbeeld aan structuur, herhaling en ritme. Denk maar eens aan veel ansichtkaarten met snoepjes, appels, rozen et cetera.

Herhaling

Herhaling is het opnieuw en steeds weer opnieuw toepassen van steeds hetzelfde element, dezelfde vorm, hetzelfde woord. Ritme is een vorm van herhaling, maar dan met een kleine 'vibratie'. Een kleine verandering.

Stel, je wil een ritmisch beeld maken van een rijtje lucifers. Wanneer je ze allemaal keurig naast elkaar legt, creeer je een doorlopend ritme, eigenlijk een herhaling. Dit wordt een beetje monotoon. Er ontstaat pas een boeiend beeld als we binnen de herhaling, afstand, richting of vorm veranderen.

Het leuke is dat je dan vaak niet eens ver weg hoeft. Met een stapel stenen/dakpannen of een bos rozen, een bosje pennen kun je al iets heel spannends maken! Bekijk eens een onderwerp van verschillende kanten. Er komen dan echt leuke beelden uit je camera te voorschijn!

Herhaling met één uitzondering: ritme

Diagonalen

Bewegende voorwerpen worden uiterst dynamisch wanneer zij in hun beweging de richting van een diagonaal volgen. Dit geldt niet alleen voor bewegende voorwerpen, maar bijvoorbeeld ook voor bergwanden of gebouwen die schuin weglopen.

Horizontale en verticale lijnen ogen vaak statisch, en schuine lijnen dynamisch. Lijnen die evenwijdig aan de randen van het beeld lopen, werken statisch of remmend.

Diagonale lijnen daarentegen werken doorgaans juist dynamisch. Vaak hebben ze met diepte te maken. Opvallende lijnen kan je gebruiken om de aandacht naar het onderwerp te leiden.

Of een lijn recht door je beeld loopt, dan wel schuin, hangt soms simpelweg af van waar je als fotograaf staat. Denk bijvoorbeeld aan een weg op de foto.

Diagonale lijken bij de kubuswoningen in Rotterdam

Lijnen

Horizontale lijnen maken een opname rustig. Verticale lijnen zijn ambitieus, willen steeds hoger en brengen dynamiek in het beeld. Diagonale lijnen zijn dynamisch, bijvoorbeeld bij torenflats, zuilen, torens, et cetera).

Je verkrijgt dit door de camera achterover te hellen. Door de camera scheef te houden (als je je motief op de diagonale lijnen wilt plaatsen). Zorg er dan wel voor dat de horizon niet scheef over de foto loopt (storend).

Lijnen-patronen in een landschap kunnen een foto 'maken'. Je kunt letterlijk een lijn opnemen in je foto die de kijker door de hele foto leidt. Wegen, rivieren, uitgelichte bergruggen, houtwallen, hoogspanningsmaten en lichtsporen van autolampen kunnen die rol op een natuurlijke manier vervullen.

Verticale en horizontale lijnen

Regel van derden

De regel van derden ('rule of the thirds') deelt het beeld met denkbeeldige lijnen zowel in de hoogte als in de breedte in drieën. Een foto waarop het onderwerp in het midden staat, is meestal niet erg spannend.

Als het zwaartepunt op of rond 1 van de 4 snijpunten van deze lijnen valt (ook wel 'sterke plaatsen' genoemd), wordt een foto vaak krachtiger en dynamischer.

Het zwaartepunt wordt (dus niet meer in het midden!) De foto wordt horizontaal en verticaal verdeeld in drie gelijke delen. De sterke punten van de compositie liggen dan op de kruisingen van die lijnen. Als twee voorwerpen absoluut bij elkaar horen, komen ze op de kruisingen, schuin tegenover elkaar te staan.

Regel van Derden

Regel van de Gulden Snede

De regel van de 'Gulden snede' zorgt voor balans in het beeld. Vuistregel is dat je onderwerp op 1/3 of 2/3 van het beeld staat. De vuistregel zegt: plaats de horizon op 1/3 van boven als het landschap de hoofdmoot vormt, of op 1/3 van onderaf als de lucht een belangrijke rol speelt. Dit blijkt bij algemene landschapsfotografie prima te werken.

Zet dus de horizon nooit midden in het beeld maar op 1/3 of 2/3 van onderen. De gulden snede verdeelt het beeld ook, net als de Regel van Derden. Maar in dit geval zijn niet alle vlakken even groot.

De gulden snede positioneert de beeldelementen in een specifieke verhouding die plezierig en logisch overkomt op mensen. Je verrast je kijkers echter door het ook eens 'anders' te doen. Al is dat geen excuus om de verdere beeldopbouw te verwaarlozen.

De Gulden Snede-regel en bij een perfecte weerspiegeling mag de horizon wel in het midden!

Kleur

Kleurgebruik is een belangrijk onderdeel van de algehele compositie van een foto. De manier waarop je kleuren gebruikt en op een foto tegen elkaar laat afsteken, kan ofwel het gevoel van actie versterken, of een situatie juist rustiger maken.

Mensen worden om verschillende redenen door kleuren aangetrokken. Vaak is het gewoon omdat ze een bepaalde kleur mooi vinden.

In veel gevallen kan de kleurkeuze op basis van peroonlijke voorkeuren bonte combinaties opleveren. Kijk maar eens naar de tekst- en achtergrondkleuren die je op websites allemaal tegenkomt.

Door eenvoudige praktijkkennis van hoe kleuren andere kleuren versterken of afzwakken, heb je meer controle over de emotie die je foto overbrengt.

Analoge kleuren

Kleurencirkel: complementair en analoog

Schilders maken vaak gebruik van kleurencirkels. Hier kun je als fotograaf ook gebruik van maken.

Als je onderstaande kleurencirkel bekijkt zie je dat de kleur rood tegenover groen staat. Kleuren die direct tegenover elkaar staan noemen we 'complementaire kleuren'. Deze worden gebruikt om elkaar te versterken, en door het contrast tussen de kleuren komen ze zo dynamisch en levendig mogelijk naar voren.

Kleurencirkel complementaire kleuren

Kleurencirkel, de complementaire kleuren liggen tegenover elkaar
Complementaire kleuren:
Wil je de kleur rood op je foto laten stralen, plaats dan een complementaire kleur in de buurt van de rode kleur, zoals groen of blauw. De dynamiek van complementaire kleuren kan het gevoel van actie en beweging versterken.

Stel je bijvoorbeeld een mountainbiker in gele kleding voor met een groen bos op de achtergrond. En stel je datzelfde beeld nu eens voor met een fietser in paarse kleding.

De blauwe lucht tegenover de gele kleur van het avondlicht zorgt voor Complementaire kleuren
Analoge kleuren:
De kleuren die op de kleurencirkel hieronder naast elkaar staan noemen we 'analoge' kleuren. Dit zijn bijvoorbeeld rood en oranja, blauw en groen of roze en paars. Deze kleuren contrasteren elkaar niet en kunnen worden gebruikt om rust uit te drukken. De kijker voelt zich bij het zien van analoge kleuren kalm en op zijn gemak.

Analoge kleuren

Conclusie

De regels en handvatten in dit artikel zijn natuurlijk erg handig om op terug te grijpen als je het even niet meer weet. Maar des te leuker is het om er juist eens vanaf te wijken en het weer eens helemaal anders te doen. Mocht je leuke tips of ideeën hebben, laat het dan vooral weten in de reacties!

Compositieleer op Photofacts Academy

En als je wat meer de diepte in wilt en zien hoe je je kennis van compositietechnieken in de praktijk kunt toepassen, kijk dan eens naar onze cursus Macrofotografie van Johannes Klapwijk op Photofacts Academy. Het bepalen en komen tot een mooie compositie is ook onderdeel van deze cursus.

En ook bij de Basiscursus Landschapsfotografie van Bart Heirweg is Compositie één van de belangrijke onderwerpen.

Wil jij ook gave foto's maken?

Probeer twee weken gratis onze online cursussen over fotografie. Je krijgt direct toegang tot meer dan 100 cursussen. Na twee weken vervalt je proeflidmaatschap automatisch. Je zit dus nergens aan vast.

14 dagen gratis fotografiecursussen kijken

Over de auteur

Michelle Peeters is fotografe en oprichter van DeuxBleus Fotografie. Michelle herkent het bijzondere in het gewone en het gewone in het bijzondere. Ze heeft zich nooit willen specialiseren en is daardoor van alle markten thuis.

4 reacties

Frank schreef op dinsdag 6 november 2018 om 11:10 | reageer
Goed idee om schilderijen van de oude meesters te bestuderen. Dan kom je er ook achter dat de beeldverhouding ook nog een ding in de compositie is, die ik hierboven mis. Voor elk schilderij dat je in 3:2 vindt, vind je er minstens tien die dat niet zijn. Het is niet voor niets dat de professionele filmformaten, de uitzondering daargelaten, 5x4, 4x3 en 1x1 waren... (en zijn, zie de Fujifilm GFX middenformaat camera's en de Hasselblads).

De gulden snede is overigens primair een ordening van en in objecten, het onderwerp dus, en niet in beelden daarvan. Als het gaat om de Mona Lisa bijvoorbeeld zit de gulden snede in haar afbeelding, niet in het doek waarop dat geschilderd is.

Michelle Peeters schreef op dinsdag 6 november 2018 om 11:15 | reageer
@Frank: mooie aanvullingen, dankje!

martinphili schreef op dinsdag 6 november 2018 om 18:56 | reageer
Met Frank eens. Die gulden snede en 1/3 regels worden ook vaak omgekeerd gebruikt. Die regels zijn echter een gemiddeld resultaat van een reeks observaties. Het wil dus niet zeggen dat een foto goed is als hij aan die regels voldoet.
In een vergelijk: We nemen waar dat de meeste snoepjes als lekker beoordeeld worden als ze zoet zijn. Het wil uiteraard niet zeggen dat een zoet snoepje daarmee altijd lekker is.

Heleen van Tilburg schreef op woensdag 7 november 2018 om 12:07 | reageer
Wat fijn om de regels over compositie zo helder op een rijtje te hebben. Bedankt!

Deel jouw mening

Let op: Op een artikel ouder dan een week kan alleen gereageerd worden door geregistreerde bezoekers.
Wil je toch reageren, log in of registreer je dan gratis.

Van Beeld naar Kunst met Micky Hoogendijk

Ontvang wekelijks fotografietips in je inbox

45.189 fotografie enthousiastelingen ontvangen de tips al!
Meer over de wekelijkse mail. Of blijf op de hoogte via Facebook. Aanmelding beveiligd met Google reCaptcha.

Elja Trum

Photofacts; alles wat met fotografie te maken heeft!

Wil je graag mooiere foto's maken en op de hoogte blijven van ontwikkelingen binnen de fotografie? Photofacts plaatst leerzame artikelen die gerelateerd zijn aan fotografie. Variërend van product-aankondiging tot praktische fotografietips of de bespreking van een website. Photofacts bericht dagelijks over fotografie en is een uit de hand gelopen hobby project van Elja Trum. De artikelen worden geschreven door een team van vrijwillige bloggers. Mocht je het leuk vinden om een of meerdere artikelen te schrijven op Photofacts, neem dan contact op.Meer over Photofacts